ص :2

پاسخ کوتاه به 300 پرسش از احکام

لطف الله صافی گلپایگانی

ص :3

ص :4

ص :5

ص :6

دفتر اول: پاسخ كوتاه به «300 [سيصد] سؤال از احكام»

از خداوند متعال توفيق انتشار ادامه اين مجموعه را مسئلت مى نماييم.

انتقادات و پيشنهادات شما خواننده عزيز، موجب پربارتر شدن اين مجموعه خواهد شد. انشاء الله.

ص:8

حكم كسى كه بدون تحقيق، از مرجع تقليد خانواده تقليد كرده است، چيست؟

اگر با اطمينان به صحت تحقيق خانواده، مرجعى را اعلم تشخيص داده است، مانعى ندارد. در غير اين صورت لازم است پس از تحقيق به مرجع اعلم رجوع كند.

7. آيا مى توانيم مسائل نماز و روزه را از مجتهدى و مسائل خمس را از مجتهد ديگر تقليد كنيم؟

در صورتى كه احتمال اعلميت يكى از آن ها را ندهيد، اشكال ندارد.

8. آيا عدول از مرجع تقليد زنده به مرجع تقليد ديگر جايز است؟

عدول از مرجع تقليد زنده به مجتهد ديگر، بنابر احتياط واجب، جايز نيست؛ مگر آن كه مرجع دوم از مرجع اول اعلم باشد.

9. آيا مى توان در يك مسأله به رساله چندين مجتهد، رجوع و بهترين را انتخاب كرد؟

در مسائلى كه مرجع تقليد اعلم فتوا داشته باشد، نمى توان به غير اعلم رجوع كرد. البته توجه داريد كه انتخاب بهترين نظر در بين آراء متخصصان يك علم بدون تخصص در آن علم ممكن نيست.

10. تاكنون از كسى تقليد نمى كرده ام آيا مى توانم از مرجعى كه از دنيا رفته است تقليد كنم؟ درباره اعمال گذشته چه بايد كرد؟

تقليد ابتدايى از ميت جايز نيست. بنابراين، فعلا وظيفه شما آن است كه تحقيق كنيد و از مرجعى كه اعلم مى دانيد و يا احتمال اعلميت او را مى دهيد، تقليد كنيد. اگر احتمال اعلميت هيچ يك

ص:11

از مراجع زنده را هم نمى دهيد، مى توانيد از هر كدام تقليد كنيد. درباره اعمال گذشته نيز نظر مرجع تقليدى را كه انتخاب خواهيد كرد جويا شويد.

11. مقلد يكى از مراجع بودم و پس از فوت او بدون رجوع به مجتهد زنده، به تقليد از او باقى ماندم؛ اكنون چه وظيفه اى دارم؟

بايد به مجتهد زنده اعلم مراجعه كنيد، و مطابق نظر او، در مسأله بقاى بر تقليد از ميت، عمل نمائيد.

ص:12

16. آيا خون كم تر از درهم كه در نماز بخشيده شده، پاك است؟

خون كم تر از درهم، نجس و نجس كننده است؛ ولى اگر در بدن و لباس نمازگزار باشد، نماز با آن صحيح است.

17. اگر لباس نجس را در آفتاب خشك كنيم، پاك مى شود يا به شستن نياز دارد؟

آفتاب با شرايطى، فقط مى تواند چيزهاى ثابت از قبيل در، ديوار و پنجره را پاك كند اما لباس و مانند آن كه قابل نقل و انتقال هستند، با آفتاب پاك نمى شوند.

18. اگر دست يا جايى از بدن نجس شود، چگونه مى توان با آب قليل پاك نمود؟

چنانچه بر اثر بول نجس شده باشد، پس از برطرف شدن عين نجاست دو مرتبه آب بريزيد، و اگر بر اثر خون و مانند آن نجس شده باشد، پس از برطرف شدن عين نجاست يك مرتبه آب ريختن كافى است.

19. اگر آب لوله كشى روى زمين نجس بريزد و به لباس و بدن ترشّح كند، آيا همچنان پاك است يا نجس مى شود؟

چون آب لوله كشى شهرها به كر متصل است، به هر موضع نجسى كه برسد آن را پاك مى كند. بنابر اين، اگر آب لوله كشى، حتى از محلى كه نجس است به انسان ترشح كند پاك است؛ مگر اين كه عين نجاست، (مانند خون) در آب ترشح شده، باشد.

20. آيا عرق بدن خانم ها در ايام عادت نجس است؟

خير، عرق بدن خانم ها در ايام عادت نجس نيست.

ص:14

رعايت شود.

26. شست پاى شخصى شكسته است و روى آن انگشت را گچ گرفته اند، اگر گچ پاك باشد آيا براى مسح پا نيازى به پارچه اضافى است؟ و يا مى توان روى همان گچ را مسح نمود؟

باتوجه به مسأله شماره 252 توضيح المسائل - «بعد از مسح سر بايد باترى آب وضو كه در دست مانده روى پاها را از سر يكى از انگشت ها تا... مسح كند» - لازم نيست مسح حتماً بر روى شست پا انجام شود و مسح، يكى از انگشتان ديگر هم كافى است. بنابراين، وقتى مانعى مثل گچ يا باند يا لاك بر روى شست باشد، بايد از سر انگشت ديگر مسح كرد و جاى جبيره نيست.

27. كسى كه دست راست او از بالاى آرنج قطع شده است، چگونه مى تواند وضو وغسل را انجام دهد؟

در مورد سؤال پس از شستن صورت، دست چپ را بشويد و با همان دست مسح سر و پاها را به ترتيب انجام دهد.

28. اگر آبى خارج از آب وضو به اعضاى وضو بريزد، آيا وضو باطل مى شود؟

آب خارج از وضو اگر به محل مسح سر و پا بپاشد بايد قبل از مسح سر و پا، آن ها را خشك نمود و در اين صورت وضو اشكال ندارد، همچنين اگر در موقع شستن صورت و دو دست، آب به آن ها بپاشد، و با آن آب قصد شستن وضويى كنند، در اين صورت نيز وضو صحيح است. تنها در صورتى كه پس از پايان شستن دست چپ آبى خارج از وضو به كف دست راست يا چپ

ص:16

برسد، نمى توان با آن مسح نمود.

29. آيا بستن شير آب در هنگام وضو، براى وضو اشكال دارد؟

خير، اشكال ندارد، بلى در حال مسح، اگر آب وضو غلبه بر رطوبت شير نداشته باشد، و مسح، مخلوط با آب خارج انجام شود، وضو باطل مى شود.

30. اگر در حين وضو چيزى بخوريم، وضويمان درست است؟

اشكال ندارد؛ ولى بهتر است انسان اعمال وضو را با توجه و حضور قلب بيشتر انجام دهد.

31. آيا مى توان قبل از اذان وضو گرفت و بعد با همان وضو نماز خواند؟

وضو گرفتن به قصد با طهارت بودن مستحب است. بنابراين، با اين قصد مى توان قبل از وقت نماز، وضو گرفت و بعد از داخل شدن وقت نماز، با همان وضو، نماز خواند.

32. لمس آرم جمهورى اسلامى، كلمات GOD ، «سيد الشهداء» و «ا...»، بدون وضو چه حكمى دارد؟

به طور كلى لمس كردن اسامى خداى تعالى - به هر زبان كه نوشته شده باشد جايز نيست - و بنابر احتياط، مسّ اسامى پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه معصومين عليهم السلام و همچنين نام مبارك حضرت زهرا عليهاالسلام بدون وضو جايز نيست؛ ولى به اين شكل نوشتن: «ا...»، اگر همزه ى آن به عنوان همزه ى الله نوشته شده باشد، مسّ آن بدون طهارت جايز نيست. و سيد الشهداء اسم امام نيست. و لمس آن بدون وضو جايز است. البتّه

ص:17

بايد از توهين و بى احترامى پرهيز شود. و بنابر احتياط از مسّ آرم جمهورى اسلامى بدون طهارت اجتناب گردد.

را به نيت غسل نشسته است، غسلش صحيح نيست و نمازهايى را كه با غسل غير صحيح انجام داده بايد قضا كند. البته روزه هايى كه گرفته صحيح است و قضا و كفاره ندارد.

37. اين جانب به وسواس مبتلايم و اطمينان به شسته شدن بدنم در غسل پيدا نمى كنم، آيا مى توانم از همسرم در غسل كمك بگيرم؟

در غير موارد اضطرار، كسى نبايد ديگرى را وضو يا غسل دهد؛ اما اگر نگاه كند و بگويد كه به كجاى بدن آب رسيده است، اشكال ندارد.

38. آيا با غسل جنابت احتياطى مى شود نماز خواند؟

زمانى با غسل جنابت مى شود نماز خواند كه شخص واقعاً جنب بوده و غسل كرده باشد؛ و با غسل احتياطى نمى شود نماز خواند.

39. در چه صورتى مى توان بجاى غسل تيمّم كرد؟ آيا خجالت هم مى تواند مجوز تيمّم باشد؟

خجالت كشيدن مجوز تيمم كردن نيست و در احكام الهى خجالت كشيدن معنا ندارد؛ چنان كه در روايت است: «لاحياء فى الدين». جواز تيمم تنها در 7 مورد است كه در رساله هاى عمليه ذكر شده است.

40. اگر انسان در خواب جنب شود آيا از موارد جنابت از حرام است؟

خير، احتلام (جنب شدن در خواب)، جنابت از حرام نيست.

ص:19

41. اين كه در رساله فرموده اند: «غسل جنابت به خودى خود مستحب است» يعنى چه؟ آيا هر وقت به حمام مى رويم مى توانيم يك غسل جنابت مستحبى بجاى آوريم؟

مقصود آن است كه اگر كسى جنب شود، قبل از داخل شدن وقت نماز، غسل براى او مستحب است ولى پس از داخل شدن وقت نماز يا براى انجام كارهاى ديگرى كه شرط آن طهارت است، مثل طواف، غسل واجب مى شود. و اگر شخص جنب نباشد، غسل كردن به عنوان جنابت معنا ندارد و لغو است.

42. آيا اگر قبل از داخل شدن وقت نماز، غسل جنابت انجام داديم مى توانيم با آن نماز بخوانيم يا وضو لازم است؟

چنانچه كارى كه وضو را باطل مى كند (مثل خوابيدن، بول كردن و...) انجام نداده باشيد، مى توانيد با آن غسل، نمازهاى واجب و مستحب را بجاى آوريد و وضو گرفتن لازم نيست.

43. غسل مس ميت بر عهده ام بود فراموش كردم انجام دهم، پس از يك روز جنب شدم و غسل جنابت انجام دادم، آيا كفايت مى كند يا حتماً بايد غسل مس ميت را بجاى آورم؟

غسل جنابت از ساير غسل ها كفايت مى كند؛ هر چند در موقع غسل توجهى به وجوب غسل هاى ديگر نداشته باشيد.

44. در مسأله تكليف نماز و روزه هايم چه مى شود؟

نمازهائى كه پس از مس ميت و قبل از انجام غسل جنابت خوانده ايد، قضا نماييد؛ ولى روزه آن روز صحيح است و قضا ندارد.

45. آيا لمس كردن استخوان مرده به غسل مس ميت نياز دارد؟

ص:20

براى مسّ استخوانى كه گوشت ندارد، و از ميّت جدا شده و آن را غسل نداده اند، بنابر احتياط واجب، بايد غسل كرد.

البتّه لمس استخوان شهيدانى كه در جبهه به شهادت رسيده اند، غسل ندارد.

46. زمان غسل جمعه چه وقت است؟

وقت غسل جمعه از طلوع فجر تا اذان ظهر است؛ ولى كسى كه تا آن موقع غسل جمعه انجام نداده، بعد از ظهر نيز مى تواند بدون قصد ادا و قضا آن را انجام دهد.

50. در تيمم بدل از غسل، هنگامى كه آب به دست آورديم بايد غسل كنيم؟

پس از برطرف شدن عذر شرعى (نبودن آب، ضرر داشتن آب، تنگى وقت و...) بايد غسل كرد.

ص:22

56. اگر دستمال يا چيز نجس ديگرى همراه نمازگزار باشد، چه حكمى دارد؟

بودن اشيايى مانند دستمال كوچك، كليد، چاقو و پول نجس به همراه نماز گزار، در صورتى كه نجاست آن به بدن و لباس سرايت نكند، اشكال ندارد.

57. استفاده از زنجير، انگشتر و حلقه نامزدى طلا براى مردان چه صورت دارد؟

زينت به طلا براى مرد در هر حال حرام است و نماز با آن باطل است.

58. اگر با لباسى كه مقدارى خون دارد نماز بخواند، حكمش چيست؟

اگر مقدار خون، كم تر از درهم] تقريباً به اندازه سكه دو ريالى [باشد، نماز صحيح است؛ جز خون هاى سه گانه خانم ها و خون كافر و سگ و خوك، كه حتّى با كم تر از درهم آن هم نمى توان نماز خواند.

59. اگر لباس كسى كه مشغول نماز است خونى باشد، واجب است به او اطلاع دهيم؟

تذكر دادن لازم نيست و نماز او با عدم اطلاع صحيح است. ولى اگر نمازگزار حكم شرعى بطلان نماز با خون بيش تر از درهم را نمى داند، از باب ارشاد جاهل لازم است حكم شرعى مسأله براى او بيان شود.

60. نماز خواندن با مانتو و روسرى چه صورت دارد؟

ص:24

اگر شرايط لباس نمازگزار در آن رعايت شود و مقدارى از صورت كه شستن آن در وضو واجب نيست و زير چانه و دست ها از مچ به بالا و موى سر كاملا پوشيده باشد، اشكال ندارد؛ هر چند نماز با چادر براى رعايت پوشش در نماز آسان تر و بهتر است.

61. آيا نماز خواندن روى تخت جايز است؟

اگر هنگام نماز، تخت، حركت زيادى نداشته باشد و بدن روى آن آرام گيرد، نماز صحيح است.

62. در نماز جمعه از روزنامه اى كه اسم خدا در آن نوشته شده است به عنوان زير انداز استفاده مى كنيم، اشكال دارد؟

نشستن و ايستادن روى چيزى كه اسم خدا در آن نوشته شده است، حرام است و نبايد روى آن نماز خواند.

63. اگر كسى به اين مسأله توجه نداشته كه بسم الله الرحمن الرحيم را در نماز بايد به قصد همان سوره اى كه مى خواهد بخواند بگويد، معمولا اول بسم الله را مى گفته و سپس سوره را در ذهن تعيين مى كرده است، آيا بايد نمازهايى كه تاكنون خوانده قضا كند؟

در مورد سؤال، نمازهايى كه قبلا خوانده قضا ندارد؛ ولى بايد در نمازهاى بعد رعايت كند و بسم الله... را به قصد همان سوره اى كه مى خواهد بخواند، تلاوت كند.

64. اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخوانيم، سجده سهو واجب مى شود؟

خير، سجده سهو واجب نمى شود، البته بايد پس از قرائت حمد، مجدداً سوره كاملى خوانده شود.

ص:25

65. در نماز بجاى سوره قل هو اللّه احد مى توانيم يك سوره ديگر از قرآن بخوانيم اما چهار سوره است كه خواندن هر يك از آن ها به تنهايى كافى نيست بلكه بايد با سوره ديگرى خوانده شود. آن چهار سوره كدامند و چگونه بايد خوانده شوند؟

در نماز بجاى قل هو الله احد... خواندن هر يك از چهار سوره «انشراح»، «والضحى»، «فيل» و «ايلاف» به تنهائى كفايت نمى كند، بلكه دو سوره والضحى و الم نشرح، و هم چنين دو سوره فيل و ايلاف در نماز، هر كدام يك سوره حساب مى شوند.

66. در ركوع نماز بايد دست ها روى زانو باشد يا اگر بالاتر از زانو هم گذاشته شود، اشكال ندارد؟

اگر به مقدارى كه بتواند دست را بر زانو بگذارد خم شود كافى است، و دست گذاشتن بر روى زانو در حال ركوع واجب نيست. و اگر بدن در حال ذكر ركوع، آرامش داشته باشد، مى توان دست ها را رها كرد؛ اما مستحب است مردها كف دست ها را روى استخوان زانو بگذارند و خانم ها بالاى زانو قرار دهند.

67. كسى كه با سرعت به سجده مى رود اگر سرش بيش از يك بار به مهر بخورد حكمش چيست؟

در مواردى كه سر بدون اختيار از محل سجده برمى گردد و دوباره بدون اختيار به محل سجده مى رسد، يك سجده محسوب مى شود و نماز صحيح است؛ اما اگر مى تواند بعد از برگشتن سر از محل سجده از فرود دوباره آن به مُهر جلوگيرى كند؛ بايد از برگشتن سر به سجده خوددارى كند و آن رايك سجده به حساب آورد (حتّى اگر ذكرسجده را نگفته باشد) و بعد از نشستن، دوباره به سجده برود و آن را سجده دوم خودحساب كند.

ص:26

68. اگر در حال خواندن نماز، بچه اى مهر را بردارد، چه بايد كرد؟

اگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است در دسترس او باشد، بايد برهمان سجده كند؛ و گر نه - اگر وقت وسعت دارد - نماز را بشكند و دوباره با چيزى كه مى توان بر آن سجده كرد، نماز بخواند. امّا اگر وقت تنگ است و نماز قضا مى شود، بايد به لباس خود سجده كند؛ و اگر آن هم ممكن نبود، به پشت دست سجده كند.

69. اگر هنگام گذاشتن پيشانى روى مهر نماز، قسمتى از موى سر يا چادر بين پيشانى و مُهر حائل شود، وظيفه چيست؟

بايد به طورى كه پيشانى از روى مهر بلند نشود و سجده زياد نگردد، مو يا چادر را كنار بزنند و بعد از استقرار پيشانى روى مهر، ذكر سجده را بگويند. البتّه اگر پيشانى به مقدارى كه در سجده لازم است، روى مهر باشد، كنار زدن چادر يا مو از پيشانى لازم نيست.

70. آيا براى انجام سجده واجب قرآن، رعايت حجاب براى خانم ها لازم است يا خير؟

در سجده واجب قرآن، اگر مواضع هفتگانه سجود بر زمين باشد و پيشانى بر مُهر يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است قرار گيرد، كافى است و رعايت حجاب و روبه قبله بودن و وضو داشتن لازم نيست.

71. اگر كسى آيه سجده را از ذهن بگذراند ولى بر زبان نياورد، مثلاً از روى قرآن نگاه كند، آيا سجده بر او واجب مى شود؟

ص:27

صرف خطور در ذهن موجب وجوب سجده نمى شود.

72. آيا در سجده هاى مستحب هم، بايد شرايط سجده واجب رعايت شود؟

در سجده هاى مستحب، مثل سجده شكر، رعايت شرايط سجده واجب لازم نيست.

73. آيا قنوت را مى توان به زبان فارسى خواند؟

دعا به غير عربى در قنوت اشكال ندارد.

74. آيا ترك قنوت اشكالى دارد؟

قنوت مستحب است وترك آن سهواً ياعمداً مبطل نماز نيست.

75. آيا چرخاندن انگشتر و نگاه به نگين در حال قنوت استحباب دارد؟

انگشتر عقيق به دست كردن براى نماز و نيز نگاه كردن به كف دست در قنوت استحباب دارد؛ (بحار، ج 85، ص 195) ولى براى استحباب چرخانيدن انگشتر و نگاه به آن دليلى نيافتيم.

76. آيا فقط در سجده آخر نماز مى توانيم «يا وليالعافيه...» را بگوييم؟

دعاى مذكور و هر دعاى ديگر را مى توانيد در تمام سجده ها بخوانيد و مخصوص سجده آخر نماز نيست؛ بلكه خواندن دعا در حال ايستادن و نشستن و ركوع هم جايز است.

77. كسى كه در ركعت سوم يادش آمد تشهد را فراموش كرده، چه وظيفه اى دارد؟

اگر قبل از رفتن به ركوع يادش بيايد كه تشهد را نخوانده، بايد

ص:28

بنشيند و تشهد را انجام دهد و دوباره ركعت سوم را بخواند؛ و اگر در ركوع يا بعد از آن متوجه شد كه تشهد را نخوانده است، پس از تمام شدن نماز، قضاى تشهد فراموش شده را بجاى آورد. و بعد از آن دو سجده سهو، انجام دهد.

در صورت اول نيز، انجام دو سجده سهو، بنابر احتياط، واجب است.

78. اگر شخصى ندانسته تسبيحات اربعه را بيش تر از سه مرتبه بخواند، آيا نمازش باطل مى شود؟

نمازش صحيح است.

79. كسى كه بجاى تسبيحات اربعه، حمد شروع كرده چه كند؟

اگر سهواً حمد را شروع كرده است، بايد آن را رها كند و دوباره با توجّه، حمد تنها يا تسبيحات را بخواند؛ ولى اگر در ركوع يادش آمد، نمازش صحيح است.

80. اگر در بين نماز ظهر شك كند كه نيت نماز ظهر كرده يا عصر، چه بايد بكند؟

بايد به نيت ظهر، نماز را تمام كند، و صحيح است.

81. اگر هنگام قرائت تسبيحات اربعه نماز چهار ركعتى شك كند سه ركعت خوانده يا چهار ركعت تكليف چيست؟

شك سه و چهار در هر جاى نماز كه پيش آيد - اگر بعد از تأمل، ظّن به يك طرف پيدا نشود - بايد بنا را بر چهار بگذارند و نماز را تمام كنند و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجاى آورند؛ و نماز صحيح است.

82.

ص:29

كسانى كه در نماز حواس پرتى دارند و شك مى كنند، وظيفه شان چيست؟

با حواس پرتى معمولى، نماز باطل نمى شود؛ گرچه از ارزش آن كاسته مى شود و براى حضور قلب در نماز، انتخاب زمان و مكان مناسب، نماز اول وقت و در محل خلوت و نيز شركت در نماز جماعت توصيه شده است. توجه كافى به مقدمات نماز و دقت در آن، همانند وضوى شاداب گرفتن و گفتن اذان و اقامه و مستحبات ديگر، بجاى آوردن نافله ها، توجّه به مفاهيم نماز و خود را در محضر خدا ديدن، در پيدايش حضور قلب و پيشگيرى از عارضه حواس پرتى و شك، مؤثر است.

83. اگر در نماز حواسمان نباشد، آيا مى توانيم نماز را به هم زده، دوباره شروع كنيم؟

برهم زدن نمازِ واجب و از سرگرفتن آن جايز نيست. مگر آنكه حواس شما بقدرى پرت شود كه متوجه نماز نباشيد ونفهميداصلا چه كارمى كنيد.

84. در بين نماز عصر يقين كردم نماز ظهر را نخوانده ام، آيا لازم است نماز را تمام كنم يا مى توانم نماز را باطل نمايم و نماز ظهر را شروع كنم؟

در اين مورد لازم است نيت خود را به نماز ظهر برگردانيد و نماز را تمام كنيد و همچنين است كه اگر در بين نماز عشا متوجه شديد نماز مغرب را نخوانده ايد و وقت عدول به نماز مغرب نگذشته است - يعنى وارد ركوع ركعت چهارم نشده ايد - لازم است با نيت نماز مغرب، نماز را به پايان برسانيد.

ص:30

85. قصد خواندن نماز ظهر داشتيم، اشتباهاً نماز عصر را نيت كرديم، حكم آن چيست؟

اگر قصد خواندن نماز ظهر داشتيد و اشتباهاً گفتيد نماز عصر مى خوانم، يعنى اشتباه در تطبيق كرده ايد و بعد متوجه شديد، نماز شما به عنوان ظهر صحيح است؛ اما اگر واقعاً قصد نماز عصر كرديد و در بين نماز متوجه شديد - چنان چه نماز ظهر را نخوانده باشيد - نيت را به نماز ظهر برگردانيد و نماز را به عنوان ظهر تمام كنيد.

86. آيا نماز احتياط را بايد بلافاصله پس از سلام نماز بخوانيم؟

بلى، واجب است نماز احتياط را بلافاصله بعد از سلام نماز و بدون انجام كارهاى منافى نماز مانند روى برگرداندن از قبله، بجاى آورد.

شرعى] تقريباً 22 كيلومتر [فاصله دارد و تقريباً هر روز اين مسير را براى تحصيل مى رود و بر مى گردد، درباره نماز و روزه چه تكليفى دارد؟

در غير سفر اول، نماز تمام، و روزه صحيح است.

90. نماز و روزه دانشجويى كه دو روز در هفته به محل تحصيل مى رود و در همان روز به وطن بر مى گردد و فاصله محل تحصيل و وطنش بيش از چهار فرسخ شرعى است، چگونه است؟

در غير سفر اول، نماز تمام، و روزه صحيح است.

91. دانشجوى دانشگاه پيام نور كه بعضاً هر دو هفته يك بار يا بيش از ده روز يك بار به محل درس مى رود و برمى گردد، چه حكمى دارد؟

نمازش در بين راه و محل تحصيل شكسته است و روزه صحيح نيست.

92. مقلد مرجع تقليدى هستم كه نماز و روزه ام را به جهت مسافرت براى تحصيل تمام مى داند. اگر در بين دو ترم ده روز در وطن بمانم، در بازگشت به دانشگاه نمازم چه صورت دارد؟

در سفر اول بعد از ده روز كه به محل تحصيل مى رويد نماز شكسته و در سفرهاى بعدى تمام است.

93. حكم نماز و روزه استادانى كه يك يا چند روز در هفته به محل تدريس رفت و آمد دارند، در دو صورت زير چگونه است:

الف - محل تدريس يك شهر است.

ب - محل تدريس شهرهاى مختلف است.

در هر دو صورت، در غير سفر اول، نماز تمام، و روزه صحيح است.

ص:32

94. دانشجويى كه هر هفته شنبه به محل تحصيل مى رود و چهارشنبه يا پنجشنبه به وطن مراجعت مى كند، نماز و روزه اش چگونه است؟

در غير سفر اول، نماز تمام، و روزه صحيح است.

95. اگر شخصى را در حال بيهوشى براى معالجه به شهرى ديگر انتقال دهند و پزشكان، دوره درمانش در بيمارستان را كم تر از ده روز تعيين كنند، پس از به هوش آمدن - در مدتى كه در بيمارستان است - نمازش تمام است يا شكسته؟

يكى از شرائط براى شكسته شدن نماز مسافر آن است كه «از اول مسافرت قصد هشت فرسخ را داشته باشد». بنابراين، شخصى كه در حال بى هوشى به شهر ديگر منتقل شده است، قصد مسافرت نداشته و نمازش در آن شهر تمام است؛ هر چند كم تر از ده روز بماند.

98. آيا مأموم مى تواند زودتر از امام سلام دهد؟

بلى، و نماز او صحيح است؛ ولى تبعيت از امام جماعت در سلام، مستحب و افضل است.

99. اگر شخص قبل از امام جماعت تكبيرة الاحرام نماز را بگويد، نمازش چه صورتى دارد و وظيفه اش چيست؟

در مورد سؤال، نماز او فرادى مى شود، و اگر بخواهد درك جماعت كند، مى تواند نيت را به نماز مستحبى تغيير داده، و آن را رها كند و مجدداً پس از تكبير امام، تكبيرة الاحرام بگويد و نماز را با جماعت بخواند.

100. آيا در هنگام قرائت امام جماعت، حركت بدن مأموم اشكال دارد؟

به مقدارى كه از حالت نماز خارج نشود، اشكال ندارد.

101. امامت كسى كه قسمتى از دست و يا پاى او قطع شده است، چه صورت دارد؟

امامت فرد مذكور صحيح نيست.

102. آيا امام جماعت مى تواند، دو بار نماز ظهر و عصر رابخواند؟

امام جماعت مى تواند براى گروه ديگرى غير از مأمومين نوبت اوّل، نماز جماعت مجدد بخواند.

شده بجا آورد و فرقى نمى كند كه قضا را در سفر بجا آوريم يا در حضر (وطن). همچنين نمازى را كه در سفر قضا شده بايد به همان صورت كه قضا شده بجا آوريم؛ مثلاً اگر كسى مسافر است و نماز ظهرش كه بايد دو ركعتى مى خواند قضا شد، هر وقت بخواهد قضاى آن نماز را بخواند بايد دو ركعتى بخواند.

104. آيا در قضاى نماز بايد مراعات جهر (بلند) و اخفات (آهسته) را بنمايم؟

نماز قضا، در آهسته خواندن و بلند خواندن، تابع نماز ادا است. پس اگر نماز ظهر و عصر است، در قضا هم بايد حمد و سوره را آهسته بخوانند واگر نماز صبح يا مغرب و عشا است، در قضا هم بايد مردها حمد و سوره را بلند بخوانند.

105. بعد از سن تكليف بعضى از نمازهايم را درست انجام نداده ام، الان چگونه بايد آن ها را قضا كنم؟

هر مقدار از نمازهايتان را كه يقين داريد بجا نياورده ايد يا به صورت باطل انجام داده ايد، بايد قضا كنيد. مى توانيد قضاى نمازها را به تدريج انجام دهيد.

106. مقدارى نماز و روزه قضا دارم، آيا مى توانم در اين مورد كسى را اجيرنمايم؟

خير، شخص زنده نمى تواند براى قضاى نماز و روزه خود اجير بگيرد، و لازم است قضاى نماز و روزه هاى خود را خودش به تدريج بجاى آورد.

107. آيا قضاى نماز پدر و مادر بر پسر بزرگ تر واجب است؟

ص:35

اگر پدر بجهت عذرى نماز يا روزه اش را بجا نياورده باشد، بعد از فوت او، بر پسر بزرگتر واجب است قضا نمايد، يا براى انجام آن اجير بگيرد، هر چند پدر نتوانسته قضا كند، و بنابر احتياط، اگر از روى نافرمانى هم ترك كرده باشد، پسر بزرگتر بايد آن را قضا نمايد، يا براى او اجير بگيرد، در مورد مادر نيز احتياط واجب رعايت اين حكم است.

108. اگر تعداد نمازهاى قضاى آيات را فراموش كرده باشيم، چگونه بايد آن ها را بجاى آوريم؟

به مقدارى كه يقين داريد قضا كنيد، و در موارد شك، قضا لازم نيست؛ و چنانچه سبب نمازها نيز مختلف باشد، مثلاً يكى براى زلزله و يكى براى خورشيد گرفتگى و يكى براى بادهاى سياه و سرخ باشد، هنگام قضا، تعيين آن مطابق احتياط است.

109. تعداد نمازهايى كه نخوانده ام زياد است و نمى دانم چقدر است آيا غير از قضا براى جبران آن مى توان كار ديگرى كرد؟

هيچ عملى جبران نماز قضا شده را نمى كند جز بجاى آوردن آن. بنابراين سعى كنيد تا به تدريج نمازهايى را كه يقين داريد از شما قضا شده است بجا آوريد؛ مثلاً مى توانيد پس از هر نماز روزانه يك نماز قضا هم بخوانيد، يا هر شب قبل از خواب به خواندن چند نماز قضا اقدام كنيد. با تصميم و داشتن اراده اى قوى انجام اين كار چندان سخت نيست. خداوند متعال شما را در انجام تكاليف شرعى موفق فرمايد.

110. مى فرمايند: «هيچ كارى جبران نمازهاى قضا شده را نمى كند مگر انجام نماز قضا»، اما در كتاب گنج هاى معنوى در

ص:36

روايتى آمده است كه اگر كسى شب دوشنبه 50 ركعت نماز بخواند و روز آن را روزه بگيرد و ظهر دوشنبه نيز 50 ركعت نماز بخواند و بعد از آن صد مرتبه استغفار كند، با صد سال نماز قضا شده مطابق است. آيا اين روايت درست است؟

وجوب قضاى نماز، مورد اتفاق نظر فقها است. اگر روايت مذكور از نظر سند هم مشكل نداشته باشد، مورد عمل فقها قرار نگرفته است. و نماز مذكور جبران نمازهاى قضا شده را نمى كند.

111. در مواردى كه معلوم شود شخص غسل صحيح انجام نداده است، نمازهايش بايد قضا شود اما روزه هايش صحيح است و قضا ندارد؛ چرا؟

طهارت (با وضو و غسل بودن) در نماز، شرط واقعى است. بنابراين، هر وقت متوجه شويم نماز بدون طهارتِ صحيح انجام گرفته، بايد اعاده يا قضا شود؛ اما در مورد روزه، طهارت از جنابت و حيض شرط ذُكرى است و بقاى عمدى بر جنابت و حيض مبطل است، و كسى كه غسل خود را در واقع، باطل انجام داده، ظاهراً وظيفه خود را انجام شده، و مسؤوليت خود را پايان يافته مى بيند و بقاى عمدى بر جنابت ندارد.

112. شخصى به علت پيرى و بيمارى از خواندن نماز ايستاده معذور است و نمازهاى خود را نشسته مى خواند آيا مى تواند قضاى نمازهاى گذشته خود را به صورت نشسته بجاآورد يا بايد بعد از مرگ براى او انجام دهند؟

در مورد سؤال، واجب است نمازهاى قضا را شخصاً بجا آورد و اين نمازها هر چند به صورت نشسته باشد از نمازهاى قضاى او كفايت مى كند. بلى هر مقدار از نماز قضا كه باقى بماند مى توانند

ص:37

بعد از مرگ برايش انجام دهند.

113. اگر كسى قبل از ظهر بخوابد و تا اذان مغرب بيدار نشود قضاى نماز ظهر و عصر بر او واجب است؟

بلى، نمازهايى كه به جهت خواب بودن بجا نياورده است، بايد قضا نمايد.

117. شخصى مدتى در نماز جمعه شركت كرده و نماز ظهر را نمى خوانده است اكنون متوجه شده كه مرجع تقليدش مى فرمايد: «بنا بر احتياط پس از نماز جمعه بايد نماز ظهر هم خوانده شود» فعلاً تكليف او چيست؟ بجا آوردن قضاى نمازهاى ظهر جمعه يا قضاى نمازهاى ظهر و عصر جمعه يا...؟

اگر در اين مسئله احتياطى به مرجع ديگرى كه نماز جمعه را كافى از نماز ظهر مى داند مراجعه نمايد، نياز به قضاى نمازهاى ظهر گذشته نيست و در آينده هم نيازى به اعاده نماز ظهر ندارد.

118. آيا شركت در نماز جمعه واجب است؟

خواندن نماز جمعه در زمان غيبت احتياطاً و به رجاء مطلوبيت جايز است. لكن نبايد اكتفا به نماز جمعه نمايند، و نماز ظهر را هم بنابر احتياط بجا آورند و اقتداء به نماز عصر امامى كه نماز جمعه را خوانده و نماز ظهر را نخوانده، بنابر احتياط صحيح نيست، مگر اين كه بعد از نماز جمعه، امام نيز نماز ظهر را احتياطاً بخواند.

طبق حديث «من ترك الصلوة متعمداً فقد كفر» آيا انسان هايى كه عمداً نماز را ترك مى كنند كافر هستند؟

كفرى كه در رابطه با ترك نماز آمده، كفر عملى؛ يعنى مبالغه در عصيان و نافرمانى است و به معناى كفر اعتقادى نيست و احكام آن را ندارد. بلى اگرترك نماز همراه با انكار آن باشد، موجب ارتداد ونجاست مى گردد.

122. هم غذا شدن و رفت و آمد با افرادى كه نماز نمى خوانند چه حكمى دارد؟

ترك نماز اگر از روى بى مبالاتى باشد، موجب كفر و نجاست نمى شود و ادامه رفت و آمد با ايشان در صورت احتمال تأثير گذارى مانعى ندارد.

123. آيا نمازهايى كه قبل از بلوغ خوانده شده بجاى از دست رفته هاى بعد از بلوغ حساب مى شود؟

نمازهايى كه بعد از بلوغ فوت شده، واجب است قضا شود. و نمازهاى قبل از بلوغ بجاى قضاى واجب محسوب نمى شود.

124. با توجّه به اين كه به پوشيدن بهترين لباس و زينت كردن و... در هنگام نماز خواندن سفارش شده است. حكم آرايش كردن در موقع نماز (يعنى استفاده از لوازم آرايش و عطرها و... اعم از خارجى و ايرانى) چه مى باشد؟

پوشيدن لباس تميز و روشن و آراستن ظاهر و خوشبو كردن بدن با عطر در هنگام نماز از جمله چيزهايى است كه به آن سفارش شده است و امّا درباره آرايش چهره در هنگام نماز توصيه اى نرسيده است.

ص:40

بلى اگر قبلا خانمى آرايش كرده باشد نماز خواندن با آن اشكال ندارد مگر آن كه لوازم آرايشى مانع رسيدن پوست پيشانى به مهر شود.

125. در مسافرت، در مسجدى نماز خواندم و اشتباهاً مُهر را همراه خود آوردم، وظيفه ام چيست؟

مهر را به وسيله مسافر يا پُست به مسجد مذكور برگردانيد. نماز با مهرى كه براى نماز گزاران مسجد خاصى وقف شده است، در خارج از آن مسجد صحيح نيست.

126. نماز اول وقت، بدون رعايت مستحبات بهتر است، يا ديرتر از اول وقت با رعايت مستحبات؟

نماز اول وقت، اگر چه مختصر و بدون تعقيبات باشد، بر نماز آخر وقت رجحان دارد؛ و نماز جماعتى كه مختصر خوانده شود، از نماز فرادا كه آن را طول بدهند، برتر است.

127. سروقت و فرادا نماز خواندن بهتر است يا با مدتى تأخير و جماعت؟

خواندن نماز به جماعت افضل است هر چند مقدارى از اول وقت بگذرد.

128. بين نماز اول وقت و درس (كلاس درسى كه در زمان اذان ظهر دائر است)، كدام ارجحيت دارد؟ آيا جايز است كلاس درس را به خاطر نماز اول وقت ترك كرد؟

خواندن نماز در ابتداى وقت، مستحب مؤكد است ولى چنانچه رها كردن كلاس درس در اول وقت، توهين به استاد و يا خلاف مقررات دانشگاه و يا باعث ركود علمى گردد نماز خود را پس از

ص:41

پايان كلاس بجاى آوريد.

129. در حال جنابت يا عادت ماهانه مى توان نماز ميت خواند؟

بلى مى توان نماز ميت خواندو نماز صحيح است؛ اگر چه احتياط مستحب آن است تمام چيزهايى كه در نمازهاى ديگر لازم است در نماز ميت نيز رعايت شود.

130. آيا براى خسوف و كسوف كه متوجه آن نشده ايم و ديگران خبر مى دهند، نماز آيات واجب است؟

اگر در زمان گرفتن ماه يا خورشيد متوجه نشده ايد و بعد از پايان خسوف و كسوف اطلاع پيدا كرديد، در صورتى كه تمام قرص ماه و يا خورشيد نگرفته باشد، نماز آيات بر شما واجب نيست.

131. چرا در مسافرت نمى توانيم روزه بگيريم و نماز شكسته است؟

شكسته شدن نماز و واجب نبودن روزه در مسافرت، حكم امتنانى است و شايد يكى از حكمت هايش اين باشد كه چون غالباً مسافرت همراه با يك سرى دشوارى هاست، خداوند متعال نيز بعضى از احكام را براى تسهيل در امر مردم، تخفيف داده است.

132. اگر قبل از نماز، پدرى با فرزندش كار داشته باشد و او را صدا بزند، وظيفه پسر چيست؟

اگر وقت نماز تنگ است، بايد نماز را بخواند و بعد به سراغ كار پدر برود؛ اما اگر وقت وسعت دارد، مى تواند كار پدر را مقدم

ص:42

بدارد؛ بلى اگر تأخير در انجام فرمان پدر، موجب رنجش خاطر او مى شود، در وسعت وقت، بايد امر پدر را مقدم بدارد.

133. نماز عيد فطر و قربان واجب است، يا مستحب؟

نماز عيد در زمان غيبت امام عصر عليه السلام مستحب است

ص:43

گناه حفظ شوند والاّ از ثواب و ارزش روزه كاسته مى شود.

138. شخصى كه به حرمت و حكم استمناء آگاهى نداشته و بدون غسل، نماز و روزه بجاى آورده است، چه حكمى دارد؟

نمازهائى را كه بدون غسل خوانده، بايد قضا كند، و نسبت به روزه ها، اگر واقعاً در زمانى كه استمنا مى كرده به حكم مسأله جاهل بوده و در تحقيق و سؤال كوتاهى نكرده است، روزه ها قضا ندارد.

139. شب، قصد گرفتن روزه داشتم اما سحر بيدار نشدم تا قصد كنم. نزديك آفتاب از خواب بيدار شدم، آيا روزه ام صحيح است؟

بلى صحيح است و لازم نيست حتما سحر بيدار شويد و نيت روزه كنيد.

140. اگر در شب ماه رمضان جُنُب شويم و تا نزديك اذان صبح غسل را به تأخير اندازيم و سپس تيمم كنيم، آيا روزه صحيح است؟

تأخير غسل، معصيت و گناه است، اما در مورد سؤال كه عمداً غسل را تأخير انداخته ايد، لازم است با تيمم روزه بگيريد و قضاى آن را هم بنابر احتياط واجب، بجاى آوريد.

141. اگر خانمى تا بعد از اذان صبح عذر داشت، ولى قبل از طلوع آفتاب پاك شد و غسل كرد، آيا روزه آن روزش صحيح است؟

در مورد سؤال كه عذر تا بعد از اذان صبح ادامه داشته است، روزه آن روز صحيح نيست؛ همان گونه كه اگر چند دقيقه قبل از اذان مغرب نيز عادت شود، روزه اش باطل مى گردد.

142. اگر در ماه رمضان، غسل جنابت را فراموش كنيم و پس از

ص:45

چند روز يادمان بيايد، چه تكليفى داريم؟

بايد روزه آن چند روز را قضا كنيد؛ ولى كفاره ندارد.

143. هنگامى كه روزه مى گيرم، بدنم به شدت سست مى شود و نمى توانم كارهايى مثل درس خواندن را انجام دهم، وظيفه من چيست؟

اين گونه ضعف و سستى ها تقريباً لازمه روزه است و براى نوع افراد پيش مى آيد ونمى توان به خاطر آن، روزه را خورد. مى توانيد سحر از غذاى مقوى استفاده كنيد و ساعات خواب شب را كمى بيش تر نماييد تا در روز دچار مشكل نشويد.

144. در گذشته بعضى از روزه هايم را نگرفته ام. اكنون كه ناراحتى معده دارم، قضاى آن را چگونه بجاى آورم؟

كفاره آن ها را بپردازيد و قضاى روزه هاى گذشته را بجاى آوريد. البته لازم نيست قضاى آن ها پى در پى باشد و اگر با فاصله هم نمى توانيد قضاى آن را بجاى آوريد، هر وقت قدرت پيدا كرديد انجام دهيد. و در غير اين صورت بايد براى انجام آن وصيت كنيد. درباره روزه هاى امسال نيز اگر تا رمضان آينده قادر به انجام قضاى آن نشويد، گرفتن روزه واجب نيست؛ فقط كفاره آن را بپردازيد.

145. دخترانى كه تازه به سن بلوغ مى رسند، و قدرت گرفتن همه روزه ها را ندارند، چه وظيفه اى دارند؟

هر مقدار از روزه ها را كه مى توانند، در ماه رمضان بگيرند و قضاى بقيه آن را در طول سال به تدريج بجا آورند. و اگر نمى توانند روزه بگيرند، فعلا پرداخت كفاره (يك مُدّ طعام تقريباً 750 گرم طعام براى هر روز) كافى است و در سال هاى بعد

ص:46

قضاى آن را هم بگيرند.

146. آيا مى توانيم قضاى روزه رمضان را در مسافرت بگيريم؟

خير، مگر آن كه قصد اقامت ده روز كرده باشيد.

147. كسى كه مى داند آخر هفته به وطن بر مى گردد، آيا مى تواند قصد ده روز نمايد و روزه هاى خود را در مسافرت بگيرد؟

اگر مى داند كه آخر هفته برمى گردد و تصميم جدى بر ماندن ده روز ندارد، قصد اقامت ده روز صحيح نيست و روزه باطل است.

148. اگر در مسافرت سحرى بخوريم و در همان روز به وطن برگرديم، مى توانيم روزه بگيريم؟

چنانچه قبل از اذان ظهر به حد ترخص وطن - جايى كه صداى اذان شهر شنيده مى شود و ديوار شهر ديده مى شود - برسيد و در مسافرت هم كارى كه روزه را باطل مى كند، انجام نداده باشيد، بايد قصد روزه كنيد و روزه صحيح است.

149. بيمارى است كه اگر در روز تنها يك قرص بخورد، مى تواند روزه اش را بگيرد؛ آيا روزه بر او واجب است؟

اگر براى معالجه ناچار از مصرف دارو در روز باشد؛ روزه بر او واجب نيست و بعداً قضاى آن را بگيرد.

150. اگر روزه باشم و مادرم مرا وادار به خوردن غذا كند، آيا روزه ام باطل مى شود؟

خوردن و آشاميدن روزه را باطل مى كند؛ هر چند بر اثر درخواست و اصرار شخص ديگر باشد.

ص:47

151. گوش كردن به موسيقى و نگاه به نامحرم روزه را باطل مى كند؟

گناهان مذكور روزه را باطل نمى كند؛ لكن ثواب آن را كاهش مى دهد.

152. اگر كسى در ماه رمضان تصميم به خوردن چيزى بگيرد، امّا قبل از خوردن، منصرف شود، روزه اش چه صورت دارد؟

با تصميم به خوردن روزه، روزه باطل مى شود و لكن نبايد تا وقت افطار مفطرى بجا آورد، و بعداً هم قضاى آن را بگيرد.

153. آيا اگر در حال روزه سهوا چيزى بخوريم، روزه باطل مى شود؟

خير، روزه باطل نمى شود، و فرقى بين روزه رمضان و روزه قضا يا مستحبى نيست.

155. آيا بايد قضاى روزه ها پى در پى باشد و اگر سال بر آن بگذرد، آيا كفاره هم دارد؟

لازم نيست قضاى روزه ها پى در پى و پشت سر هم باشد؛ مگر اين كه تعداد روزهايى كه به ماه رمضان آينده باقى مانده با مقدار روزه هاى قضا مساوى باشد و كسى كه قضاى ماه رمضان را يك سال يا بيش تر به تأخير انداخته، بايد علاوه بر قضا براى هر روز، يك مد طعام (750 گرم گندم، آرد، برنج و...) بابت كفاره تأخير به نيازمندان بپردازد.

156. آيا تأخير در كفاره روزه باعث افزايش آن مى شود؟

خير، كفاره تأخير روزه باگذشت چند سال اضافه نمى شود، شما مى توانيد آن را به صورت گندم، آرد و... به فقير بدهيد يا پول آن را به دفتر مرجع تقليد خود تحويل نماييد و بگوييد كفاره است تا جنس تهيه كرده، به فقير بدهند.

ص:49

اعتكاف را ندارد.

مسجد جامع، مسجدى است كه اختصاص به گروه و قبيله خاصى ندارد و اقشار مختلف مردم در آن رفت و آمد مى كنند.

163. آيا كسانى كه به مكه مى روند، مى توانند در مسجد الحرام معتكف شوند؟

اگر قصد اقامه ده روز در مكه را داشته باشند، يا نذر روزه در سفر نموده باشند، اعتكاف اشكال ندارد و الا روزه صحيح نيست، و اعتكاف باطل است.

164. آيا در روزهاى اعتكاف مى توانيم در كلاس درس شركت كنيم؟

رفتن به كلاس درس از موارد مجاز خروج از محل اعتكاف نيست.

ص:51

خانم هايى كه شاغلند و در آمد دارند، آيا لازم است هر ماه خمس حقوق خود را كنار بگذارند يا تعيين سال خمسى كفايت مى كند؟

پرداخت خمس در هر ماه لازم نيست، اولين حقوقى كه مى گيرند، اول سال خمسى آن ها است. و چنانچه درآمدشان از مخارج سال اضافه بيايد، بايد خمس آن را بپردازند.

171. مهريه خود را به تدريج از شوهرم مى گيرم، خمس دارد يا خير؟

مهريه خمس ندارد.

172. براى رفتن به عمره مفرده ثبت نام كرده ام. قسمتى از پول آن را پرداخته ام و بقيه وام است، آيا لازم است خمس آن ها را بپردازم؟

پولى كه پرداخته ايد، اگر از درآمد بوده و يك سال بر آن گذشته و بعد به حساب ريخته ايد، خمس دارد؛ اما وام مذكور خمس ندارد.

173. اگر با اين هدف كه خمس ندهيم، طورى خرج كنيم كه از درآمد سال چيزى زياد نيايد، اشكال دارد؟

اگر مصارف حلال باشد و زايد بر شأن نباشد، اشكال ندارد و در فرض سؤال، پرداخت خمس لازم نيست.

174. خوردن غذاهايى كه به عنوان نذر مى دهند و نمى دانيم صاحبانش حساب خمسى دارند يا نه، چه صورت دارد؟

اگر يقين نداشته باشيد به عين غذايى كه مصرف مى كنيد خمس تعلق گرفته يا خير، استفاده از آن براى شما اشكال ندارد.

175.

ص:53

آيا مى توانم بدون رجوع به مرجع تقليد، خمس خود را در راهى كه مصلحت مى بينم خرج كنم؟

خير، تصرف در خمس بدون اجازه از مجتهد جامع الشرايط جايز نيست. بلى با اجازه ازآن مجتهد يا وكيل او مى توانيد در مصارف شرعى تعيين شده صرف نماييد.

176. اگر وام گرفته باشم و قبل از مصرف آن، سال خمسى برسد پرداخت خمس آن لازم است يا خير؟

خمسِ وام، واجب نيست، مگر به مقدارى كه از اقساط آن پرداخته باشيد كه در حكم پس انداز است.

177. پولى را به تدريج براى تهيه خانه پس انداز كرده ام آيا به آن خمس تعلق مى گيرد؟

اگر راهى براى تهيه خانه مسكونى مورد نياز فعلى، غير از پس انداز تدريجى نداريد، پس انداز مذكور خمس ندارد.

178. آيا سهامى كه از بازار بورس خريدارى مى كنيم، خمس دارد؟

حكم سرمايه را دارد كه در سر سال خمسى، بايد خمس آن را بپردازيد.

179. اگر از درآمد خود به كسى قرض داده باشيم، و بعد از دو سال به ما برگرداند، خمس دارد؟

بلى، پرداخت خمس آن بلا فاصله واجب است.

ص:54

بلى، بايد زكات گندم خود را بپردازد، و اگر فقير است، ديگران مى توانند به او زكات بدهند.

ص:56

خير، عمره مفرده از حَجّةُ الاسلام كفايت نمى كند. بنابراين، پس از حصول شرايط استطاعت بايد به حج برود.

190. لباس احرام مردان در عمره، حتماً بايد حوله سفيد باشد؟ براى خانم ها چطور؟

واجب نيست مردان از حوله سفيد استفاده كنند. اگر پارچه دوخته نشده باشد، كفايت مى كند. ولى چون مستحب است لباس احرام از پنبه و به رنگ سفيد باشد، معمولا از حوله سفيد استفاده مى شود. خانم ها مى توانند در لباس خود محرم شوند، و شرائط خاصى ندارند.

191. آيا شك در طواف هم مانند شك در نماز است؟

شك در طوافواجب در اكثر موارد، باطل كننده طواف است.

ص:58

در محل كار تخلّفاتى را مى بينيم كه اگر به آنها تذكر بدهيم، ممكن است موجب محروميت از بعض امتيازات مانند اضافه كار و پاداش و ترفيع رتبه شود، وظيفه ما چيست؟

بطور كلى اگر خوف داشته باشيد كه بر اثر امر به معروف و نهى از منكر، ضرر قابل توجهى به شما برسد، انجام آن واجب نيست، ولى چنانچه بتوانيد، لازم است از طرق غير مستقيم اقدام نمائيد

ص:60

دايى مادر و عموى پدر بر ما محرمند؟

به طور كلى محارم نَسَبى مثل: پدر، مادر، پدر بزرگ و مادربزرگ هاى پدرى و مادرى، برادر، خواهر، فرزندان برادر، فرزندان خواهر، دايى، خاله، عمو، عمه خود شخص، دايى ها و خاله ها و عموها و عمه هاى پدر و مادر، همه به انسان محرمند.

202. محرميت خاله و دايى و امثال آن در چه حدى است؟

محارم نسبى مى توانند بدن يكديگر را، جز عورتين، بدون قصد لذت نگاه كنند؛ ولى نگاه با لذت و ريبه حرام است.

203. مادرِ زن پدر به ما محرم است؟

خير، تنها خود زن پدر بر شما محرم است و مادر يا مادر بزرگ او به شما محرم نيست.

204. پدر من زن ديگرى گرفته است؛ آيا من و برادرانم به او محرم هستيم؟ به خواهر او كه خاله ما مى شود چطور؟

شما و برادرانتان به زن پدر محرم هستيد، اما خواهر او خاله شما محسوب نمى شود و به شما محرم نيست.

205. برادرم دخترى از پرورشگاه آورده است چگونه اين دختر به من و برادران ديگرم محرم مى شود؟

اگر مادر يا خواهر شما يا زن يكى از برادران شما شير داشته باشد، و سن دختر كم تر از دوسال باشد، مى توانند از طريق رضاع (شيرخوارگى) او را به شما و ساير برادرانتان محرم سازند. شرايط رضاع را در توضيح المسائل ملاحظه فرماييد.

206. شخصى دخترى را به عنوان فرزند خوانده اختيار كرده

ص:62

است و امكان محرميت از طريق شيرخوارگى وجود ندارد؛ چگونه اين دختر به پدر خوانده و برادرانش و نيز به برادران مادر خوانده محرم مى شود؟

اگر پدر خوانده، پدر يا پدر بزرگ داشته باشد و اين دختر را به عقد موقت يكى از ايشان درآورند، به پدر خوانده و برادرانش محرم مى گردد و نيز اگر او را به عقد موقت پدر يا پدر بزرگ مادر خوانده در آورند، به برادران مادر خوانده هم محرم مى شود. البته اگر پدر واقعى دختر بچه معلوم است، عقد بايد با اجازه او انجام گيرد و اگر پدر دختر نامعلوم است، عقد بايد با اجازه مجتهد جامع الشرائط انجام پذيرد.

207. در مسأله قبل مدت عقد موقت چقدر است؟

مدت عقد موقت مى تواند از كمتر از يك ساعت تا يك ماه يا چند سال باشد. و نسبت به ازدواج صغير و صغيره احتياط آن است كه مدت عقد به مقدارى باشد كه پسر به حد استمتاع جنسى برسد و قابليت تلذذ جنسى از دختر وجود داشته باشد.

208. در مسأله قبل آيا پس از پايان مدت عقد موقت، محرميت همچنان باقى است؟

پس از پايان مدت عقد، نسبت به پدر يا جدّ پدرى كه دختر بچه را به ازدواج او درآورده اند، محرميت تمام مى شود؛ اما محرميت با فرزندان پدر يا جد پدرى و نوه هاى آن ها همچنان باقى است.

209. اگر به كسى براى خواندن عقد ازدواج يا طلاق وكالت داديم و بعد پشيمان شديم، ولى وكيل صيغه عقد يا طلاق را جارى

ص:63

كرد، آيا عقد و طلاق صحيح است يا خير؟

عمل وكيل تا زمانى كه مطلع از عزل نشده ممضى و پذيرفته شده است. بنابراين، اگر پس از پشيمانى به وكيل اطلاع نداده باشيد، عقد و يا طلاق صحيح است؛ و اگر اطلاع داده باشيد، عقد فضولى است و منوط به اجازه شما است، اما طلاق باطل است.

210. روابط بين خانم با نامزدش بايد چگونه باشد، آيا بايد به تمام خواسته هاى او پاسخ دهد؟

نامزد قبل از اجراى صيغه عقد نامحرم است. اما وقتى صيغه عقد شرعى بين زن و شوهر خوانده شد، وظايفى كه از نظر شرع مقدس براى هر يك از طرفين تعيين شده و در رساله هاى عمليه بيان گرديده، برعهده آن دو مترتب مى شود؛ هر چند هنوز مراسم رسمى عروسى انجام نشده باشد. در اين صورت، طرفين مى توانند هر گونه لذتى از يكديگر ببرند. البته خوب است آن مقدار از روابط كه عرفاً و طبق مرسوم به بعد از عروسى موكول شده رعايت شود.

211. آيا لازم است با هر دخترى كه خانواده برايم انتخاب مى كند، ازدواج كنم؟

خير، مجبور به ازدواج با او نيستيد؛ ولى از آن جا كه پدر و مادر در امر ازدواج بيش از شما تجربه دارند و نكاتى را در نظر مى گيرند كه شايد مورد توجه شما نباشد، مناسب است شما شرايط لازم همسر آينده خود را با ايشان مطرح كنيد تا انتخاب دقيق تر صورت گيرد.

ص:64

212. خانمى كه چند سال در آمد خود را در خانه خرج كرده است آيا از شوهر طلبكار است؟

اگر حقوق و در آمدش را با رضايت به شوهر بخشيده يا در امور خانه خرج كرده است، از كسى طلبكار نيست. بلى چنانچه به شوهر قرض داده و شوهر آن را هزينه كرده است يا به امر شوهر و بدون قصد مجّان خرج كرده است، طلبكار است و شوهر بايد طلب او را بپردازد.

213. در هفته هاى اول حاملگى كه هنوز خلقت جنين كامل نشده است، سقط جنين چه صورتى دارد؟

پس از انعقاد نطفه، سقط جنين حرام است و موجب ديه مى گردد و ديه آن بر حسب مراحل خلقت جنين از بيست تا هزار دينار طلا است.] دينار معادل 18 نخود طلاى مسكوك است [

214. آيا جراحى براى ترميم بكارت جايز است؟

جراحى براى ترميم بكارت اگر موجب نظر و لمس غير شوهر باشد حرام است، و در صورت ترميم چنانچه شوهر در موقع ازدواج شرط بكارت كند يا عقد را مبنى بر بكارت دختر جارى كنند، و بكارت بر اثر نزديكى بر طرف شده باشد حق فسخ براى شوهر وجود دارد و جراحى، در آن تاثيرى ندارد.

215. زنانى كه رحمشان را با جراحى بيرون آورده اند و بچه دار نمى شوند عده دارند يانه؟

بلى عده دارند. معلوم شدن پدر طفل از حكمت هاى عده است نه علت آن.

216. آيا ارضاى جنسى همسر به وسيله شوهر بدون نزديكى

ص:65

اشكال دارد؟

ارضاى جنسى زوجه به وسيله اعضاى بدن شوهر، بدون دخول اشكال ندارد؛ ولى موجب اداى حق زوجه نمى شود.

ص:66

بخوانيم، و مثل خواهر و برادر با هم رفتار كنيم؟

خير، صيغه خواهر و برادرى با نامحرم مشروع نيست، آنچه موجب محرميت مى شود، انجام عقد ازدواج بصورت دائم يا موقت، با رعايت شرائط مربوطه است.

222. با توجّه به اين كه كلاس هاى دانشجويان دختر و پسر با هم برگزار مى شود، طبعاً ناخودآگاه چشم آدم به دختران نامحرم مى افتد، حكم آن چيست؟

نگاه غير عمدى و بدون قصد لذت اشكال ندارد.

223. شنيده ام كه مى گويند گريم جزء آرايش حساب نمى شود، آيا اين مطلب درست است، و گريم كردن جايز است؟

گريم - اگر همراه كار حرامى نباشد - اشكال ندارد. بنابراين، گريم مردان به وسيله مردان يا زنان به وسيله زنان اشكال ندارد.

امّا اگر گريم زن يا مرد به وسيله نامحرم صورت بگيرد، جايز نيست. نكته ديگر آن كه هر جا «گريم» به عنوان آرايش يا آرايش و تغيير چهره براى خانم ها باشد، بايد از نامحرم پوشانده شود؛ امّا اگر صرفاً براى تغيير چهره باشد، احوط پوشاندن آن از نامحرم است.

224. در جلسات عقد و عروسى كه داماد وارد مى شود، تكليف خانم هايى كه با او نامحرم هستند چيست؟

در مقابل داماد و ساير نامحرمان بايد رعايت حجاب كامل را بنمايند و فرقى بين مجلس عروسى و ساير موارد نيست.

225. عكس هايى كه در كودكى (قبل از تكليف) گرفته ايم و مسلماً بدون حجاب و... بوده، الان كه بزرگ شده ايم، اگر نامحرم ببيند -

ص:68

مثلاً پسر خاله يا شوهر عمه و... آيا اشكال شرعى دارد؟

اگر نامحرم بدون قصد لذت به عكس ها نگاه كند مانعى ندارد و شما هم تكليفى نداريد.

226. در عقدها و عروسى ها كه معمولاً خانم ها با لباس هاى ويژه آن مراسم شركت دارند و در اكثر مواقع نيز لباس ها، بدن نما است و فيلمبردارى صورت مى گيرد تكليف ما چيست؟

اگر مى دانيد يا احتمال مى دهيد كه در آينده اين فيلم ها توسط افراد نامحرم مشاهده مى گردد لازم است حجاب كامل خود را موقع فيلمبردارى مراعات كنيد و اگر نمى توانيد، از واقع شدن در مقابل دوربين فيلمبردارى خوددارى نماييد.

227. استفاده از كرم هاى چرب كننده، مرطوب كننده، ضد آفتاب و... بر روى دست و صورت، اگر به منظور محافظت از پوست بكار برده شود ولو اين كه خوشبو باشد و يا باعث سفيد و روشن شدن پوست شوند؛ چه حكمى دارد؟

اگر آرايش و زينت محسوب نشود، و بوى خوش آن موجب التذاذ و تحريك نامحرم نگردد اشكال ندارد.

ولى در هر صورت بنابر احتياط واجب، صورت را از نامحرم بپوشاند.

228. در خانواده ما رسم است كه در ميهمانى ها همه بستگان با يكديگر دست مى دهند. دست دادن بدون قصد لذت چه صورت دارد؟

دست دادن با نامحرم، اگر چه از بستگان نزديك مثل پسر دايى و پسر عمو باشند، حتى بدون قصد لذت هم جايز نيست. لازم است آن ها را با احكام شرعى آشنا سازيد.

229.

ص:69

آيا دايى يا عموى جوان مى تواند دختر خواهر يا دختر برادر خود را كه جوان است، ببوسد؟

اگر قصد لذت شهوانى و ريبه در كار نباشد، اشكال ندارد.

230. آيا چيدن و رنگ كردن ابرو جايز است؟

اصلاح و رنگ كردن ابرو براى خانم ها اشكال ندارد؛ ولى بايد از نامحرم پوشانده شود.

231. نگاه كردن به استاد مرد براى بهتر فهميدن درس چگونه است؟

نگاه به صورت و گردن و دست هاى مرد نامحرم كه معمولا نمى پوشانند، بدون قصد لذت و ريبه اشكال ندارد.

232. پوشيدن جوراب نازك براى خانم ها چه حكمى دارد؟

چون پوشاندن روى پا در مقابل نامحرم واجب است. بنابراين، استفاده از جوراب نازك كه پوست پا از زير آن پيدا باشد در مقابل نامحرم جايز نيست.

233. اگر انسان با دوست دختر خود به امام زاده برود و زيارت كند، آيا زيارتش همانند دوست معمولى صحيح است؟

رفتن به زيارت امامزادگان براى كسب ثواب است. اگر انسان در مسير كسب ثواب، گناهى مرتكب گردد، واضح است كه به پاداش مذكور نخواهد رسيد و چه بسا موجب افزايش گناه نيز بشود.

234. آيا پوشيدن لباس تنگ و كوتاه براى خانم ها جايز است؟

لباس خانم ها در مقابل نامحرم، بايد اولاً بدن را بپوشاند و ثانياً

ص:70

بنحوى نباشد كه موجب تحريك نامحرم گردد، و برجستگى هاى بدن در آن ظاهر باشد.

235. لبخند زدن هنگام صحبت با نامحرم چه حكمى دارد؟

لبخند زدن و هر كارى كه در معرض تهييج نامحرم است، جايز نيست، و در حديث آمده كه هزار سال حبس در آخرت مجازات يك كلمه شوخى با نامحرم است.

236. معاينات پزشكى كه مستلزم لمس و نظر به نامحرم است چه صورت دارد؟

در صورت نبودن پزشك مماثل، به مقدار ضرورت اشكال ندارد.

237. دانشجوى پرستارى هستم. در موقع كار در بيمارستان گاهى دستم با دست همكاران نامحرم تماس پيدا مى كند. با اين كه قصد و غرضى در كار نيست و كوشش خود را براى عدم تماس انجام مى دهم، آيا مرتكب گناه مى شوم؟

اگر در اثناى كار، دستتان به طور اتفاقى با همكارانتان تماس پيدا كند، اشكال ندارد؛ ولى چنانچه بدانيد اين عمل به طور مكرر - هر چند ناخودآگاه - انجام مى گيرد، لازم است از دستكش و مانند آن استفاده كنيد.

238. اگر كسى با نگاه كردن يا لمس دختران غير بالغ لذت ببرد، چه صورت دارد؟

حرام است.

افراد توريست، از جهت حكم فقهى حجاب، تابع دين خود هستند؛ لكن همان گونه كه ملزم به رعايت ديگر قوانين كشور هستند نبايد اجازه داده شود بر خلاف ارزش هاى دينى و فرهنگى كشور اقدام كنند، و موجب اشاعه فساد و ابتذال اخلاقى شوند.

آيا لباس خانم ها حتماً بايد سياه باشد؟

پوشيدن لباس سياه واجب نيست بلكه ملاك آن است كه لباس خانم ها بايد به رنگى نباشد كه خلاف متعارف، و موجب جلب توجّه نامحرم گردد.

ص:73

مال ديگران

247. در دوران كودكى پولى از كسى برداشته ام و نمى توانم مستقيماً مطالب را به او بگويم، بنظر شما چگونه عمل كنم؟ آيا مى توانم صدقه دهم؟

بايد به طريقى، پول را به صاحبش برسانيد و لازم نيست بگوييد بابت چه چيز است؛ مثلاً مى توانيد به او بگوييد اين پول را سابقاً از من طلب داشته اى؛ و يا به حساب بانكى او واريز كنيد؛ و يا به وسيله شخص ديگرى پول را به دست او برسانيد؛ و در هر حال صدقه دادن كفايت نمى كند.

248. اگر وسائل اشخاصى كه اكنون به آن ها دسترسى نداريم، پيش ما باشد، حكمش چيست؟

اگر صاحبان يا ورثه آن ها را مى شناسيد، بايد به هر صورت به صاحبش برسانيد يا رضايت آن ها را تحصيل كنيد؛ و اگر از پيدا كردن صاحب آن ها مأيوس هستيد، مى توانيد آن ها را با اجازه مجتهد از طرف صاحبش به فقير غير سيد صدقه بدهيد.

249. اگر قبلا مالى از كسى برداشته باشم، چگونه جبران كنم؟

اگر خود آن مال موجود است، خود آن را و اگر تلف شده است، مثل يا قيمت آن را به صاحبش بدهيد؛ و اگر از دسترسى به صاحب آن مأيوس هستيد، با اجازه مجتهد جامع الشرايط از طرف صاحبش به فقير غير سيّد صدقه دهيد.

250. در مسأله قبل اگر دسترسى به صاحب پول داشته باشيم؛ ولى پرداخت آن موجب اختلاف يا آبروريزى شود، تكليف چيست؟

پول را بايد به صاحبش برسانيد؛ و لازم نيست علت را بيان

ص:75

كنيد. مى توانيد بگوييد سابقاً از من طلب داشته اى. همچنين مى توان پول را به وسيله پست يا شخص ثالث به دست او رساند.

251. مردى در گذشته حقوق همسر كارمند خود را به جبر گرفته و در امور خانه خرج كرده است، وظيفه اش چيست؟

اگر رضايت همسر را جلب نكرده باشد، ضامن است و بايد جبران كند.

252. در مواردى ديده ام كه پرسنل بيمارستان وسائل پانسمان و داروهاى بيمارستان را به مصارف شخصى خود مى رسانند، آيا مشكل شرعى ندارد؟

مصرف وسائل و داروهاى بيمارستان هاى دولتى و خصوصى برخلاف مقررات، حرام است و موجب ضمان مثل يا قيمت آن مى شود.

253. قفل كردن تلفن كارتى و استفاده از آن چه صورت دارد؟

استفاده بر خلاف مقررات از اموال دولت، حرام و موجب ضمان است.

254. كفش من در مسجد گم شد، كفش ديگرى بجاى آن برداشتم. كار من چه حكمى دارد و الآن چه بايد كنم؟

اگر بدانيد كفشى كه برداشته ايد مال كسى است كه كفش شما را برده، مى توانيد بجاى كفش خود برداريد؛ ولى اگر قيمت آن از كفش خودتان بيش تر باشد، بايد هر وقت صاحب آن پيدا شد زيادى قيمت را به او بدهيد؛ و چنانچه از پيدا شدن او نااميد شويد، بايد با اجازه حاكم شرع (مجتهد جامع الشرائط) زيادى

ص:76

قيمت را از طرف صاحبش صدقه بدهيد. اما اگر احتمال مى دهيد كفشى كه برداشته ايد مال كسى كه كفش شما را برده نيست، بايد از صاحبش جست و جو كنيد و چنان كه مأيوس شديد، آن را از طرف صاحبش به فقير غير سيد صدقه بدهيد.

255. چند سال است كه پول بيمه داده ام ولى بحمد الله از دفترچه بيمه استفاده نكرده ام؛ آيا مى توانم به مقدار پولى كه بابت بيمه داده ام به ديگرى اجازه استفاده دهم؟

استفاده از دفترچه بيمه ديگرى، خلاف مقررات و موجب ضمان استفاده كننده مى شود.

256. اگر بچه نابالغى را كتك بزنيم، ديه مربوط به چه كسى است؟ آيا اگر پدر طفل رضايت دهد، كافى است؟

ديه، مربوط به خود كودك است و ولى طفل، بدون وجه شرعى حق ندارد مال طفل را به ديگرى ببخشد. بلى، كودك پس از بلوغ و رشد اگر از حق خود گذشت، رفع ضمان از ضارب مى شود.

258. چرا با وجود حرام بودن ربا، بانك هاى كشور ما وام ربوى مى دهند و اسمش راقرض الحسنه مى گذارند؟

اگر بانك ها مطابق قانون بانكدارى بدون ربا عمل كنند، وام آن ها ربوى نمى شود؛ لكن متأسفانه برخى از مسؤولان بانك ها بدون توجه به قانون، عمل مى كنند و مشتريان نيز آگاهى به مسائل شرعى وام ندارند، در نتيجه وام آن ها ربوى و حرام مى گردد.

259. گذاشتن پول در مؤسسات پولى و اعتبارى كه سود مى دهند، چگونه است؟

اگر پول را بر مبناى يكى از عقود شرعى مثل مضاربه و مشاركت و... در اختيار مؤسسه مى گذارند، با رعايت شرايط شرعى معامله، گرفتن سود اشكال ندارد. همچنين است اگر مؤسسه را وكيل كنند كه با سپرده ايشان معاملات مشروع انجام دهد و قسمتى از سود را به عنوان حق الوكاله بردارد و بقيه را به سپرده گذار بدهد، امّا اگر به شرط گرفتن سود به مؤسسه، قرض مى دهد، ربا و حرام است.

260. بعضى از صندوق هاى قرض الحسنه مى گويند: در صورتى وام مى دهيم كه مثلاً 6 ماه يا يك سال در نزد ما سپرده داشته باشيد، آيا اين شرط صحيح است؟

اگر پول گذاشتن در صندوق، مشروط به قرض دادن پس از شش ماه باشد، حكم ربا دارد.

عقد صلح و هبه در بعض موارد از نظر نتيجه يكى هستند و موجب تمليك چيزى به ديگرى مى گردند. اما با اين تفاوت كه صلح، با قبول طرف مقابل، محقق مى شود؛ ولى در هبه، علاوه بر قبول طرف، بايد مورد هبه نيز در اختيار او قرار گيرد و تفاوت ديگر آن است كه صلح عقد لازم و هبه عقد جايز است.

شرط بندى در مواردى مثل مسابقات اسب دوانى و تيراندازى با شرائط مقرّر جايز، و در ساير موارد جايز نيست.

آن را مجاز مى دانند نواخته شود، گوش دادن به آن ها چه حكمى دارد؟

موسيقى به معناى نواختن آلات طرب كه انواع متعدد دارد، حرام است، چه همراه با آواز باشد و چه نباشد، و غنا كه آواز مطرب و مناسب با مجالس لهو است، بنفسه حرام است، اگر چه همراه با آلات موسيقى نباشد، و شرط مطرب بودن، در حرمت غنا است و اما استماع آلات موسيقى مطلقا حرام است.

272. اگر مسئولان هيئت، از نذورات و تبرعات افراد كه براى هيئت مى دهند، وسايل موسيقى بخرند چه صورت دارد؟

خريد وسايل لهوى حرام است و خريداران در برابر پول هيأت كه صرف خريد اين ابزار مى كنند، ضامن هستند.

273. چند سالى است كه استفاده از آلات موسيقى در برخى هيأت هاى مذهبى مرسوم شده است، حكم آن چيست؟

استفاده از ابزار و آلات مختص موسيقى لهوى حرام است، و در غير مختص هم، جايز نيست.

عليهم السلام خود را به حيوانات شبيه مى كنند و يا به گردن خود قلاده مى آويزند، اين گونه اعمال چه صورت دارد؟

برگزارى مجالس سوگوارى و اظهار محبت به اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام از افضل اعمال است، و در اعمال مذكور بايد رعايت شرائط زمان و مكان را بنمايند، كه برداشت سوء از آن نشود.

ارحام، كسانى هستند كه در مراتب ارث واقع مى شوند؛ مانند پدر و مادر، برادر و خواهر و فرزندان آن ها و عمو، عمه، خاله، دائى و فرزندان آن ها.

278. وقتى فرد ببيند برادرش به وظايف دينى] نماز، خمس و... [عمل نمى كند و به تذكر هم گوش نمى دهد، مى تواند رفت و آمد نداشته باشد وصله رحم را به احوال پرسى تلفنى و مانند آن محدود كند؟

صله رحم به نحو مذكور در سؤال كفايت مى كند؛ هر چند در صورت احتمال تأثير، بهتر است رفت و آمد را قطع نكند. بلى، اگر قطع رابطه در توجه او به وظايف شرعى مؤثر باشد، از باب نهى از منكر لازم است.

براى كمك به مدرسه يا ساختمان مسجد اختصاص دهم؟

اگر نذر صحيح شرعى كرده باشيد، يعنى به صيغه مخصوص، نذر را خوانده باشيد، تغيير مورد نذر جايز نيست.

282. نذرى براى شب عاشورا داشتم كه موفق به انجام آن نشدم. آيا مى توانم در وقت ديگرى انجام دهم؟

با فرض اين كه صيغه نذر را به عربى و يا فارسى نخوانده ايد، انجام آن در وقت ديگر اشكال ندارد.

283. چند روزى به مشهد رفته ايم و اتفاقاً با روزهايى كه روزه آن ثواب بسيار دارد، مصادف شده است؛ آيا مى توانيم در سفر نذر كنيم و آن روزها را روزه بگيريم؟

نذر مذكور در سفر صحيح نيست.

جان مؤمن يا رفع نزاع بين دو مسلمان مى باشد.

293. اگر طرف مقابل راضى به تقلب از روى نوشته او باشد، چگونه است؟

رضايت طرف مقابل براى تقلب تأثيرى در حكم ندارد.

موجب ناراحتى شما مى شود، براى هدايتش دعا كنيد تا ضمن آن كه از دعاى ملائكه رحمت بهره مند مى شويد، ثواب خيرخواهى براى برادر مؤمن نيز شامل حال شما گردد.

پاسخ کوتاه به 300 پرسش از احکام/ لطف الله صافی گلپایگانی

ص :2

ص :3

ص :4

ص :5

ص :6

دفتردوم: پاسخ كوتاه به «300 [سيصد] سؤال از احكام» (2)

ص:8

مجالس روضه و حرم ائمه عليهم السلام جايز است؟

رفتن حائض به مجلس روضه در غير مسجد و زيارت اهل قبور مانعى ندارد؛ اما توقف در حرم ائمه عليهم السلام (اطراف ضريح مطهّر) اشكال دارد؛ ولى مى توانند در رواق هاى حرم توقف نمايند.

21. آيا اسراف در آب، موجب بطلان غسل مى شود؟

هر چند اسراف جايز نيست، اما موجب بطلان غسل نمى شود.

22. خانمى كه روز هفتم عادت غسل مى كرده، و در بعضى مواقع پس از غسل، تا روز دهم لك بينى داشته، لكن غسل مجدد نمى كرده است، نماز و روزه هايى كه انجام داده است چه حكم دارد؟

تمام نمازهايى را كه بدون غسل مجدد خوانده، بايد قضا كند، و نسبت به روزه، اگر علم به حائض بودن نداشته، روزه ها قضا ندارد.

23. موقع شستن طرف راست بدن در غسل، آب به طرف چپ هم مى رسد؛ آيا اشكال دارد؟

خير؛ اشكال ندارد.

24. غسل جنابت با چه چيز باطل مى شود؟

اگر شخصى كه غسل جنابت كرده، يكى از كارهايى را كه وضو را باطل مى كند، انجام دهد، بايد براى عبادات بعدى كه نياز به طهارت دارد، وضو بگيرد.

بلى مانعى ندارد؛ مى توانيد پس از انجام عمل مستحبى، ثواب آن را هديه كنيد و نيز مى توانيد اصل عمل مستحبى - مثل نماز، روزه، صله رحم، عيادت مريض و... - را به نيابت از ميت بجا آوريد.

26. شركت در مراسم ختم كسى كه خودكشى كرده، چه صورتى دارد؟

خودكشى از گناهان كبيره است؛ اما شركت در مراسم تشييع و ترحيم كسى كه خودكشى كرده، مانعى ندارد.

27. آيا حجله هايى كه براى اموات مى گذارند و گل هاى طبيعى كه روى جنازه و قبر مى ريزند، مصداق تبذير نيست؟

قدر مسلم آن است كه اگر پول آنها را صرف صدقات براى ميت كنند، ازجهات متعدد، بهتر وموجب ثواب براى ميت است.

28. مخارج مراسم يادبود پدر را چه كسى بايد بپردازد؟

مخارج واجبه غسل وكفن ودفن ازاصل مال برداشته مى شود، و نسبت به مخارج مراسم اگر وصيت كرده است، از ثلث اموال او مى پردازند و اگر وصيت نكرده، از سهم صغير نبايد مصرف شود و بقيه ورثه، نسبت به سهم خود اختيار دارند.

ص:14

نيت ادا و قضا كنيد، به قصد انجام تكليف، نماز را بجا آوريد.

34. خواندن سهوى سوره در نماز احتياط چه حكمى دارد؟

اشكال ندارد و نماز احتياط را باطل نمى كند.

35. نمازهاى روزانه در قطب كه شش ماه روز و شش ماه شب است، چگونه خوانده مى شود؟

نمازها را بايد مطابق افق نزديك ترين محلى كه روز و شب طبيعى دارد، بخوانند، و يا مطابق افق مناطق معتدل عمل كنند.

36. آيا بلافاصله پس از گفتن اذان صبح مى توانيم نماز صبح را بخوانيم؟

ملاك شروع نماز صبح اطمينان به طلوع فجر است پس اگر با شنيدن اذان اطمينان به دخول وقت پيدا شود، مى توان نماز خواند، هر چند مقدارى تأخير براى رعايت احتياط، مطلوب است.

37. پايان وقت نماز عصر، غروب آفتاب است يا مغرب؟

پايان وقت نماز عصر، كه فوت نماز محقق مى شود، وقتى است كه تا مغرب شرعى وقت وافى به اداء يك ركعت نباشد. (مغرب شرعى زمانى است كه قرمزى آسمان در طرف مشرق از بالاى سر بگذرد).

38. اگر شخصى بعد از نماز متوجه شود كه وضو يا غسلش باطل بوده است، چه وظيفه اى دارد؟

نمازهايى را كه با وضو يا غسل باطل بجا آورده است، بايد اعاده يا قضا نمايد.

39. اگر در نماز بعد از خواندن قسمتى از سوره، بقيه آن را

ص:16

فراموش كنيم، تكليف چيست؟

آن سوره را رها كنيد و سوره ديگرى بخوانيد و نماز صحيح است.

40. اگر قسمتى از حمد و سوره را در نماز ظهر بلند خوانديم و قبل از ركوع متوجه شديم كه بايد آهسته مى خوانديم، آيا دوباره خواندن حمد لازم است؟

تكرار لازم نيست و بقيه آن را آهسته بخوانيد.

41. كسى كه نماز را به صورت خوابيده مى خواند، روبه قبله بودن او چگونه است؟

بايد به پهلوى راست بخوابد، طورى كه جلوى بدنش روبه قبله باشد و اگر ممكن نيست بايد به پهلوى چپ بخوابد كه جلوى بدنش روبه قبله باشد و اگر اين را هم نمى تواند، بايد به پشت بخوابد كه كف پايش رو به قبله باشد.

42. اگركسى جواب سلام را در نماز ندهد، نمازش باطل مى شود؟

خير، نماز باطل نيست؛ هر چند جواب سلام در حال نماز نيز واجب و ترك آن گناه است.

43. بجاى «بِحَوْلِ اللهِ وَقُوَّتِهِ»، در هنگام بلند شدن، گفتن «يا حى يا قيوم»، چه صورتى دارد؟

جمله «يا حى يا قيوم» را به قصد ذكر وارد (يعنى ذكرى كه از طرف معصوم عليه السلام در اين مورد دستور داده شده)، نبايد گفت؛ ولى به قصد مطلق ذكر، اشكال ندارد.

44. آيا بالا بردن دست ها در موقع تكبيرة الاحرام، واجب است؟

خير، بالا بردن دست ها تا مقابل گوش، مستحب است.

ص:17

45. آيا در قنوت نماز وِتر، اگر جزء چهل نفرى كه دعا مى كنيم نام افرادى را ببريم كه مسلمان معصيت كار هستند، اشكال دارد؟

دعا براى مسلمان معصيت كار، در نماز و بعد از نماز، اشكال ندارد.

46. اگر كسى كه وارد مسجد مى شود، سلام كند، جواب دادن به او بر چه كسى واجب است؟

اگر به جمع سلام كند، بر همه واجب است كه جواب او را بدهند ولى اگر يك نفر جواب دهد، از بقيه ساقط است.

47. آيا براى جلوگيرى از حواس پرتى، مى توان نماز ظهر و عصر را بلند خواند؟

خير، براى اين منظور به معانى جملات توجه كنيد و اگر خود را در محضر خداوند قادر متعال ببينيد، قطعاً توجه بيشترى پيدا مى كنيد؛ ضمناً خواندن نماز در محل خلوت، نگاه به مُهر در حال قيام و انجام مستحبات نيز توصيه شده است.

48. وقت كافى براى خواندن نمازهاى نافله نداريم؛ براى درك آن چه پيشنهادى مى كنيد؟

نماز نافله را مى توانيد در حال راه رفتن و بدون رعايت جهت قبله بخوانيد و ركوع و سجود آن را هم با اشاره انجام دهيد تا از ثواب آن بهره مند شويد.

49. قيام متصل به ركوع، كه از اركان نماز است، ايستادن قبل از ركوع است يا بعد از ركوع؟

قيام متصل به ركوع، قيام قبل از ركوع است (از حالت ايستاده به ركوع رفتن است) و اما ايستادن بعد از ركوع، هر چند واجب است، اما ركن نماز نيست.

50. در هنگام نماز، اگر چشم هايم بسته باشد، بيشتر حواسم به نماز جمع مى شود؛ آيا اشكال دارد؟

ص:18

بستن چشم در حال نماز مكروه است؛ ولى نماز را باطل نمى كند.

51. اگر در تشهد اول از روى اشتباه فقط «السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بركاته» بگوييم، سجده سهو لازم مى شود؟

در مورد سؤال، سجده سهو واجب نيست.

تأمل، ظنّ به يك طرف پيدا نكرديد، نماز باطل است و بايد دوباره آن را بجاى آوريد.

56. اگر در حال خواندن سوره قل هو الله، شك كردم كه حمد را خوانده ام يا نه، آيا تكرار حمد لازم است؟

لازم نيست، و بطور كلى هر گاه مشغول ذكر يا فعلى از افعال نماز بوديد و در ذكر يا عمل قبلى شك كرديد، به شك خود اعتنا نكنيد؛ مثلاً اگر در وقت خواندن سوره حمد، در تكبيرة الاحرام شك كرديد؛ يا در سجده، شك در بجا آوردن ركوع نموديد و يا در وقت گفتن سلام نماز، در تشهد، شك كرديد به شك خود اعتنا نكنيد و در اصطلاح فقهى، اين شك، «شك در چيزى است كه محل آن گذشته است».

57. اگر پس از گفتن يكى از كلمات نماز، در صحيح ادا كردن آن كلمه شك كنم، چه وظيفه اى داريم؟

پس از گفتن اذكار نماز يا قرائت حمد و سوره، اگر در صحيح گفتن آن شك كرديد، به شك خود اعتنا نكنيد.

58. در حال سجده، شك كردم كه سجده آخر نماز است يا سجده شكر؛ چه كارى بايد انجام دهم؟

پس از برخاستن از سجده، تشهد و سلام را بگوييد؛ زيرا در اين صورت، اگر سجده آخر بوده، به وظيفه خود عمل كرده ايد و اگر در واقع، سجده شكر بود، تشهد و سلام اضافى ضررى به نماز نمى رساند.

59. اگر پس از اذان مغرب نسبت به خواندن نماز ظهر و عصر شك كرديم، قضاى آن لازم است يا خير؟

ص:20

در مورد سؤال كه شك در انجام نماز، بعد از گذشتن وقت آن حاصل شده است، خواندن قضاى آن لازم نيست.

65. اگر در هنگام سجده غير نماز، آيه سجده را بشنويم، چه وظيفه اى داريم؟

بايد سر از سجده برداشته، مجدداً به سجده برويد.

66. اگر علاوه بر هفت عضوى كه در سجده، واجب است روى زمين باشد، عضو ديگرى هم روى زمين قرار گيرد، مثل آرنج، سجده چه صورت دارد؟

مانعى ندارد، و سجده او صحيح است.

67. آيا سجده بر روى سنگ فرش هاى مسجد كه از سنگ چينى، مرمر و... مى باشد، صحيح است يا بايد از مهر استفاده نمود؟

سجده بر سنگ هاى مذكور صحيح است.

بلى، قضاى نماز و روزه بر او لازم است و با فرض اين كه ترك روزه به جهت جهل به بلوغ بوده، قضاى تنها كافى است و كفاره ندارد.

شرعى (تقريباً 22/5 كيلومتر) فاصله دارد و ده روز در محل تحصيل و وطن نمى ماند، نماز و روزه اش چگونه است؟

در غير سفر اول، نماز تمام و روزه صحيح است.

80. آيا زن در انتخاب وطن، مستقل است يا تابع شوهر است؟

اگر بنا دارد با شوهر زندگى كند، تبعيت، قهرى است و وطن شوهر، وطن او محسوب مى گردد.

81. شوهر از وطن قبلى اعراض نكرده، ولى زن در شهر ديگر زندگى مى كند، اگر به وطن قبلى شوهر برود بايد در آنجا نماز را تمام بخواند يا شكسته؟

در فرض سؤال كه زوجه با همسر خود در وطن سابق او زندگى نكرده است، وطن زن محسوب نمى شود، و حكم مسافر را دارد.

احتمال وضو نداشتن يا بطلان وضوى حاضرين در جماعت، ضرر ندارد و اين گونه وسوسه ها، نبايد مانع از شركت در جماعت گردد.

85. اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره امام، به جهت عذرى، نيت فرادى كنيم، چه وظيفه اى داريم؟

بايد مقدارى از حمد و سوره را كه امام هنوز نخوانده، بخوانيد، بلكه بنابر احتياط تمام حمد و سوره را بخوانيد.

86. هنگام اقامه جماعت، نماز خواندن به صورت فرادى چگونه است؟

چنانچه فرادى خواندن نماز، ظهور در تفسيق امام جماعت داشته باشد، جايز نيست و نماز هم باطل است.

87. گاهى در مسجد مشغول نماز فرادى هستيم كه جماعت تشكيل مى شود؛ آيا مى توانيم در بقيه نماز از فرادى به جماعت عدول كنيم؟

خير، در نمازى كه به نيت فرادى شروع كرده ايد، نمى توانيد به جماعت ملحق شويد.

88. آيا نماز مستحبى را مى توان به نماز واجب امام اقتدا نمود؟

خير، در نماز مستحبى اقتدا جايز نيست.

89. در صورتى كه ركعت سوم امام، ركعت دوم ما باشد، نسبت به حمد و سوره چه وظيفه اى داريم؟

در اين صورت، مأموم بايد حمد و سوره را آهسته بخواند؛ اگر چه درنماز مغرب و عشا باشد.

ص:26

90. نماز ظهر را فرادى خوانده ام؛ اگر جماعت تشكيل شود، آيا مى توانم همان نماز ظهر را به جماعت اقتدا كنم؟

بلى، مانعى ندارد.

91. در نماز جماعت، وقتى امام مشغول تشهد يا سلام است و مأموم براى ادامه نماز برمى خيزد، بايد حمد و سوره را بلند بخواند يا آهسته؟

بايد به وظيفه خود عمل نمايد؛ يعنى مرد در نمازهاى مغرب، عشا و صبح، حمد و سوره را بلند و در نمازهاى ظهر و عصر، آهسته بخواند.

92. اگر امام جماعت نماز قضاى خود يا ديگرى را مى خواند، آيا مى شود به او اقتدا نمود؟

بلى، در صورتى كه نماز قضاى يقينى باشد، مى شود به او اقتدا نمود؛ اما اگر نماز را احتياطاً قضا مى كند، نمى شود به او اقتدا كرد.

93. اگر بانى يا هيئت امناء مسجد راضى به نماز خواندن شخصى در آن مسجد نباشند، نمازش چه صورتى دارد؟

نماز خواندن در مسجد، موكول به اجازه متولى و بانى مسجد نيست و نماز مذكور صحيح است.

95. بيدار شدن براى خواندن نماز شب در خوابگاه مشكل است؛ چه راهى را پيشنهاد مى كنيد؟

بيدار شدن قبل از اذان صبح و خواندن نماز شب در آن وقت، ثواب فراوان دارد و در رشد معنوى انسان مؤثر است. ولى اگر به هر علتى در سحر بيدار نمى شويد، مى توانيد نافله شب را قبل از خواب به جا آوريد، و يا در روز بعد قضا كنيد.

96. گاهى اوقات علاقه زيادى براى انجام عبادت دارم؛ ولى پس از مدتى اين حالت تغيير مى كند؛ چه كاركنم كه آن حالت باقى بماند؟

واجبات را حتماً انجام دهيد و مستحبات را هر وقت آمادگى داشتيد، به جا آوريد و از خداوند متعال توفيق بيشتر طلب كنيد. انشاءالله موفق خواهيد شد. ضمناً توصيه مى شود به غذايى كه مى خوريد، (به لحاظ پاك و حلال بودن آن) و اعمالى كه انجام مى دهيد، توجه بيشترى داشته باشيد.

97. كسى كه نماز ميت را با جماعت مى خواند، ولى ذكرهاى نماز را نمى گويد، نمازش چه صورت دارد؟

نماز مأموم در نماز ميت، در صورتى صحيح است كه اذكار واجب را بگويد.

98. شخصى پس از نماز مغرب و عشا يا ظهر و عصر يقين مى كند كه يكى از نمازهايش باطل بوده ولى نمى داند كداميك از آنها است؛ وظيفه او چيست؟

در نماز مغرب و عشا، هر دو را بايد اعاده كند و در ظهر و عصر، يك نماز چهار ركعتى به نيت ما فى الذمّه بخواند، كافى است.

ص:28

99. برخى از فرقه هاى منحرف مى گويند در موقع گفتن «اِياكَ نَعْبُدُ وَاِياكَ نَسْتَعين»، بايد صورت مرشد و قطب را تصوّر كنيم و مورد خطاب قرار دهيم، نماز با اين عقيده چه صورتى دارد؟

مخاطب قرار دادن غير خدا در نماز، مبطل نماز است و چنين تصوّراتى فاسد و شرك است.

100. اگركسى مشروب بخورد، تا چند روز نمى تواند نماز بخواند؟

نماز در هر شرايطى واجب است؛ و اگر نماز را ترك كند، معصيت كرده، و قضاى آن را بايد بجا آورد. بلى در حال مستى و عدم التفات، نماز او صحيح نيست و آنچه در روايت آمده كه تا چهل روز نماز او قبول نمى شود، يعنى ثواب براى او نوشته نمى شود.

101. اگر نماز براى غير خدا جايز نيست، پس چرا به خواندن نماز امام زمان عليه السلام تأكيد مى شود؟

نماز براى غير خدا باطل و شرك است لكن اين نماز هم براى خدا است و انتساب اين نماز به آن حضرت، به جهت آن است كه حضرت ولى عصر عليه السلام اين نماز را براى رفع مشكلات به بعضى از شيعيان تعليم فرموده اند و اين دو ركعت نماز، بايد به قصد قربت و براى خداوند خوانده شود و در تكرار آيه «اِياكَ نَعْبُدُ وَاِياكَ نَسْتَعين»، كسى به غير از خداوند متعال در نظر گرفته نشود؛ البته توسل به ذيل عنايات آن حضرت پس از خواندن نماز، موجب اجر و ثواب و برآورده شدن حاجات مى باشد؛ انشاء الله.

102. كسى كه اگر براى نماز بيدارش كنيم، ناراحت مى شود، آيا

ص:29

بيدار كردن او جايز است؟

اگر عمداً خوابيده كه نماز نخواند، از باب نهى از منكر و با وجود شرايط آن، لازم است او را بيدار كنيد و در غير اين صورت، اگر راضى نباشد، بيدار كردن او اشكال دارد.

103. عادت كرده ام كه در وقت ايستادن پاهايم را كج بگذارم؛ آيا اين كار براى نماز اشكال دارد؟

در فرض سؤال نماز صحيح است، بلى مستحب است در حال قيام، انگشتان پا به طرف قبله باشد.

104. نماز امام زمان عليه السلام مخصوص مسجد جمكران است يا در جاى ديگر هم مى توان خواند؟

نماز امام زمان عليه السلام اختصاص به مسجد جمكران ندارد و در هر جاى ديگرى هم مى توان با قصد تقرب به خداوند بجاى آورد. در كتاب مفاتيح الجنان آمده است كه از طرف امام زمان عليه السلام نوشته اى صادر شد كه در آن آمده بود: هر كس حاجتى را از خداوند بخواهد، شب جمعه بعد از نيمه شب غسل كند و در محل نمازش به مناجات مشغول شود و دو ركعت نماز بخواند؛ به آيه «اِياكَ نَعْبُدُ وَاِياكَ نَسْتَعين» كه رسيد، صد بار تكرار كند و در مرتبه آخر حمد را تمام كند و قل هو الله را يك مرتبه بخواند و ذكر ركوع (سُبْحانَ رَبِّى الْعَظيمِ وَبِحَمْدِه) و سجده (سُبْحانَ رَبِّى الْأعْلى وَبِحَمْدِه) را هفت بار تكرار كند و ركعت دوم را هم مانند اول بخواند و بعد از آن دعائى نقل شده است.

105. هم غذا شدن و معاشرت با افرادى كه نماز نمى خوانند و روزه نمى گيرند، چگونه است؟

ص:30

اگر ترك نماز و روزه، از روى بى مبالاتى باشد، رفت و آمد با آنها مانعى ندارد؛ اما اگر رفت و آمد موجب تأثيرپذيرى شما مى شود، قطع آن لازم است، و با وجود شرائط، نهى از منكر واجب است.

106. آيا مصافحه بعد از نماز مستحب است؟

به طور كلى، مصافحه مؤمنين با يكديگر مستحب است و مصافحه بعد از سلام و فراغت از نماز هم اشكال ندارد؛ هرچند روايت به خصوصى در اين مورد بنظر نرسيده است.

ص:31

111. افطار روزه مستحبى در بعدازظهر چه صورتى دارد؟

روزه مستحبى را در هر موقع از روز مى توان افطار كرد.

112. شخصى روزه مى گيرد؛ اما بعد از ظهرها مبتلا به سر درد شديد مى شود؛ آيا روزه گرفتن براى او واجب است يا نه؟

اگر سر دردى است كه قابل تحمل نيست، روزه واجب نيست؛ ولى اگر با مراعات بعضى امور، مثل استراحت بيشتر و يا خوردن دارو در شب، قابل تخفيف باشد، روزه واجب است.

113. اگر سحر ماه رمضان جنب باشم، و فرصتى هم براى غسل كردن نداشته باشم، چه كنم؟

اگر در تنگى وقت قبل از اذان صبح، تيمم بدل از غسل نماييد، روزه صحيح است و بعد براى انجام نماز صبح غسل كنيد.

روزه قضاى پدر را بگيرد؟

در صورتى كه وقت روزه قضاى خودش وسعت دارد، مانعى ندارد.

117. در سال گذشته چند روز از روزه هاى ماه رمضان را افطار كردم و تعداد آنها را فراموش كرده ام؛ حال چند روز روزه قضا بر من واجب است؟

به مقدارى كه يقين داريد، قضاى آن را بگيريد و قضاى روزه هاى مشكوك واجب نيست؛ اگر چه گرفتن آن مطابق احتياط است.

118. آيا بايد قضاى روزه هايى راكه در ماه رمضان به علت مسافرت يا بيمارى نگرفته ام، فورى بگيرم؟

خير، لازم نيست؛ اما نبايد تأخير به حدى باشد كه مسامحه و كوتاهى در تكليف صدق كند.

119. اگر روزه قضا گرفته باشيم و ظهر به مهمانى دعوت شويم، آيا مى توانيم روزه را بشكنيم و در روزهاى بعد جبران نماييم؟

افطار روزه قضاى ماه رمضان (اگر وقت قضا تنگ نباشد) قبل از ظهر اشكال ندارد؛ اما افطار آن در بعدازظهر، جايز نيست و كفاره نيز بر فرد واجب مى شود. كفاره آن، اطعام ده مسكين و در صورت عجز از اطعام، سه روز روزه گرفتن است.

ى

ك مُدّ طعام (750 گرم گندم، آرد و...) به فقير بپردازيد و براى هر روز روزه اى كه عمداً و بدون علت شرعى افطار كرده ايد، 60 مُدّ طعام به 60 فقير بپردازيد و در هر دو صورت، قضاى آنها را نيز بگيريد. موارد ديگرى در كفّارات است كه مى توانيد در توضيح المسائل ملاحظه كنيد.

121. قضاى روزه هاى رمضان سال گذشته را تا رمضان امسال به تأخير انداخته ام، كفاره آن چقدر است؟

براى هر روز، يك مُد طعام. تقريباً 750 گرم گندم، آرد، جو و.... به فقير غير سيد بپردازيد وقضاى آن را هم بعداً بجا آوريد.

122. كفاره هايى را كه در سال هاى گذشته بر عهده من آمده است، بايد با قيمت گذشته پرداخت كنم يا با قيمت فعلى؟

كفاره بايد به صورت غذا دادن و سير كردن فقير يا دادن مد طعام (750 گرم گندم، آرد و...) انجام شود و دادن پول آن به فقير كافى نيست.

در روزى كه يقين به اول رمضان نداريد، مى توانيد نيت روزه قضا نماييد و اگر روزه قضا بر عهده نداريد، مى توانيد به نيت روزه مستحبى آخر شعبان بگيريد و اگر بعداً ثابت شود كه اول رمضان بوده است، روزه رمضان محسوب مى گردد.

126. آيا انسان مى تواند نذر كند كه روزه رمضان را در مسافرت بگيرد؟

خير، چنين نذرى باطل است.

127. يوم الشك چه روزى است و روزه آن چه صورت دارد؟

روزى كه نمى دانيم سى ام شعبان است يا اول رمضان، يوم الشك ناميده مى شود و روزه گرفتن در آن واجب نيست، و نيز روزى كه نمى دانيم آخر رمضان است يا اول شوال يوم الشك است و روزه در آن واجب است.

128. چهار روز در سال كه روزه مستحبى در آن ثواب بسيار دارد كدامند؟

17 ربيع المولود (تولد پيامبر اكرم «ص»)، 27 رجب (مبعث رسول الله «ص») 25 ذى القعدة الحرام (دحو الارض)، 18 ذى الحجة الحرام (عيد غدير خم).

ص:36

شفقت بر او، ناراحت مى شوند، بايد رضايت ايشان را جلب نمايد و با نهى آنها، اعتكاف باطل مى گردد.

134. براى اعتكاف مستحب به مسجد رفته ايم؛ آيا مى توانيم آن را به هم بزنيم؟

اعتكاف مستحبى را مى توان قبل از پايان روز دوم بر هم زد ولى اگر دو روز اعتكاف را در مسجد گذرانده باشيد، اعتكاف روز سوم بر شما واجب مى شود.

135. آيا اعتكاف در همه مساجد شهر صحيح است؟

اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد و در ساير مساجد و يا در نمازخانه هاى دانشگاه، صحيح نيست.

مسجد جامع، مسجدى است كه براى گروه خاصى ساخته نشده است در مقابل مسجد بازار و قبيله و محله كه در آنها معظم اهل بلد جمع نمى شوند و آماده براى اجتماع آنها هم نشده است، ممكن است مسجد جامع متعدد و نزديك به هم باشد.

136. درچه صورت اعتكاف برانسان واجب مى شود؟

در صورتى كه شخص، نذر يا عهد بر اعتكاف نمايد، يا قسم بر آن بخورد، اعتكاف بر او واجب مى شود و نيز كسى كه دو روز را در اعتكاف بگذراند، اعتكافِ روز سوم بر او واجب مى گردد.

ص:38

مقدارى كه ضرورت داشته باشد و مصلحت بداند، مى تواند از آنها ماليات دريافت كند ومورد مصرف را خود تعيين مى كند و نيازى به گسترش موارد زكات نيست.

ص:40

146. كتاب هايى را تهيه كرده ام؛ ولى موفق به مطالعه آنها نشده ام؛ آيا خمس به آنها تعلق مى گيرد؟

چنانچه مورد نياز و در معرض استفاده بوده، خمس ندارد.

ص:42

151. آيا شخصى كه مجرد است و ازدواج نكرده، واجب الحج مى شود يا نه؟

بلى، اگر استطاعت پيدا كند، بايد به حج برود.

وفعلاً توبه كرده اند، نسبت به پول هاى مذكور چه تكليفى دارند؟

اگر واقعاً از گناه خود توبه كنند، ان شاءالله خداوند متعال آنها را مى آمرزد و نسبت به اموالى كه جمع كرده اند، لازم است به مرجع تقليد خود مراجعه نمايند تا وظيفه ايشان را بيان نمايد.

161. خريد و فروش و به گردن انداختن صليب چه صورت دارد؟

معامله صليب و به گردن آويختن آن حرام است.

162. آيا پيش خريد اجناس به قيمت كمترصحيح است؟

اشكال ندارد، مشروط به آن كه تمام قيمت را نقد بپردازد.

169. اگرخانه اى را به مبلغى اجاره كنيم، آيا مى توانيم آن را به مال الاجاره بيشتر، به ديگرى اجاره دهيم؟

اگر درعقد اجاره، مالك با مستأجر شرط نكرده باشدكه فقط خود او از مورد اجاره استفاده كند، مستأجر مى تواند آن را به ديگرى اجاره دهد. البته چنانچه تعميرى در آن انجام نداده باشد، نمى تواند مال الاجاره بيشترى از مستأجر دوم بگيرد.

170. آيا مستأجر بدون اجازه مالك مى تواند تغييركاربرى مغازه را بدهد؟

چنانچه درضمن اجاره، شغل خاصى شرط شده باشد، تغيير آن بدون اجازه مالك جايز نيست.

174. اگر بدهكار، طلبكار خود را به شخص ثالثى حواله دهد كه طلبش را از او وصول نمايد، در صورت تخلف شخص ثالث، طلب كار مى تواند به بدهكار اول مراجعه نمايد؟

اگر حواله با شرائط صحت انجام شود، طلبكار حق رجوع به بدهكار اول را ندارد.

175. آيا امضاى پشت چك بمنزله ضمانت است؟

بلى اگر چك صورى نباشد، و امضا كننده بعنوان ضمانت پشت چك را امضا كرده است، مديون مى باشد.

180. آيا مرد مى تواند از همسر خود قرض ربوى بگيرد، و همان پول را بصورت قرض ربوى به فرزند بدهد؟

جواب مانعى ندارد.

181. آيا ربا بين نوه و پدر بزرگ جايز است؟

احتياط در ترك است.

جايزه اى كه بانك مى دهد مربوط به صاحب حساب است، هر چند موجودى دفترچه مربوط به ديگرى باشد.

191. نذرى كرده ام؛ ولى بين دو چيز (روزه گرفتن و صدقه دادن به فقير) شك دارم و نمى دانم كدام يك از آن دو است؛ تكليف چيست؟

بايد احتياط كرده، به هر دو عمل كنيد.

192. كفاره نذرى كه عمداً بجا نياورده و مدتى از زمان آن گذشته است، چگونه است؟

كفاره آن، آزاد كردن يك بنده يا اطعام شصت فقير و يا گرفتن دو ماه روزه است.

193. آيا تغيير نذر جايز است؟ براى مثال، كسى كه نذر كرده در روز عاشورا، به مردم شير بدهد، آيا مى تواند بجاى آن خوراكى ديگرى بدهد؟

اگر نذر طبق صيغه معتبر شرعى بوده، تغيير آن جايز نيست؛ بلكه بايد به همان صورتى كه نذر كرده، عمل كند و در غير اين صورت، تغيير مورد نذر، اشكال ندارد.

194. كسى نذر كرده پولى را به فقير بدهد؛ ولى مقدار آن را فراموش كرده، وظيفه او چيست؟

اگر نذر با صيغه معتبر شرعى بوده، واجب است به آن عمل كند، مى تواند به مقدار حداقل اكتفا كند؛ به عنوان مثال، اگر بين هزار تومان يا بيشتر ترديد دارد، پرداخت همان هزار تومان كافى است [و اگر بيشتر هم بدهد، كار پسنديده اى است].

195. نذر براى ديگرى يا از پول ديگرى چه صورت دارد؟ مثلاً مادرى نذر كند كه پسرش فلان كار را انجام دهد.

نذرى كه انجام آن و يا پول آن بر عهده ديگرى باشد، صحيح نيست.

ص:52

201. اگر پزشك اورژانس در انجام عمل جراحى بيمار، كوتاهى كند، در صورت مرگ او، آيا پزشك، ضامن ديه است يا خير؟

اگر بطورى باشد كه تلف شدن بيمار مستند به كوتاهى پزشك باشد، مثل اينكه پزشك مسئوليت مركز اورژانش را قبول كرده، و موجب اعتماد مردم به مراقبت و عدم كوتاهى او گرديده، مع ذلك عمداً كوتاهى كند، حكم به ضمان او موجه است.

202. اگر به كسى بدهكار باشيم و او فوت شود، بدهى خود را به كدام يك از ورثه بايد بپردازيم؟

بدهى شما حكم ساير تركه و اموال ميت را دارد، و بايد طبق قانون ارث تقسيم شود و اگر طلب كار، براى تقسيم اموالش كسى را وصى قرار داده باشد، بدهى خود را بايد به وصى او بپردازيد.

203. اگر شوهر دست بند طلاى همسر را كه مثلاً دويست هزار تومان ارزش داشته، قرض گرفته است، فعلاً كه قيمت طلا بالا رفته، چه مبلغى بايد بپردازد؟

اگر همسر دستبند را فروخته و پول آن را به شوهر قرض داده است، همان دويست هزار تومان را طلبكار است؛ اما اگر طلا را قرض داد، شوهر بايد معادل طلايى آن را بپردازد؛ هر چند قيمت طلا ترقى كرده باشد.

204. اگر در بسته هاى پولى كه ازبانك گرفته ايم، چند عدد اسكناس اضافى باشد، آيا مى توانيم براى خود برداريم؟

خير، بايد به متصدى بانك برگردانده شود.

205. آيا گرفتن تاوان حرام است؟

ص:54

تاوان، مابه ازاى مال تلف شده است و گرفتن آن اشكال ندارد؛ ولى اگر مال، بدون افراط و تفريط در دست امين (وديعه يا عاريه گيرنده)، تلف شد، او ضامن نيست و نمى توانيد از او چيزى مطالبه كنيد.

206. اگر مال ديگرى را به ما هديه دادند، آيا مى توانيم در آن تصرف نماييم؟

تصرف در آن جايز نيست و اگر مالك آن را بشناسيد، بايد مال را به او برسانيد و اگر نمى شناسيد، با اجازه مجتهد جامع الشرايط، از طرف صاحبش به فقير غير سيد صدقه بدهيد.

207. دستگاه آب ميوه گيرى را براى تعمير به تعميركار دادم و نزد او به سرقت رفت؛ آيا صاحب مغازه ضامن است؟

اگر صاحب مغازه، در نگه دارى آن كوتاهى نكرده باشد، ضامن نيست و اگر كوتاهى كرده. مثلا در مغازه را باز گذاشته و رفته ياجنس را جايى گذاشته كه در معرض دزديده شدن بوده. ضامن است و بايد جبران نمايد.

استفاده از وسائل و اموال دانشگاه بر خلاف مقررات دانشگاه، جايز نيست و موجب ضمان مى گردد.

210. انجام كار شخصى در ساعات ادارى، بدون محاسبه مرخصى، چه صورت دارد؟

تابع مقررات و اجازه قانونى مسئول مربوط مى باشد.

211. آيا اجازه مدير مربوطه در امور مرخصى، اضافه كارى و... به صورت فرا قانونى جايز است يا خير؟

مدير اداره در حد مقررات مشروع، حق دارد اجازه دهد و اجازه او در امور خلاف مقررات، لغو و بيهوده است و موجب برداشته شدن ضمان شرعى نيست.

212. مبلغى از بودجه فعاليت هاى فرهنگى نزد من باقى مانده است؛ آيا مى توانم آن را به ديگرى قرض بدهم و يا خودم به عنوان قرض بردارم و سپس جايگزين نمايم؟

استفاده از اموال عمومى بر خلاف مقررات، جايز نيست و موجب ضمان مى گردد.

213. اگر فيش غذايى كه اعتبار آن تمام شده، بجاى فيش معتبر غذا بدهيم و غذا بگيريم، چه صورت دارد؟

استفاده از فيش هايى كه از اعتبار ساقط شده، براى دريافت غذا و تصرف در غذايى كه با آن فيش گرفته شود، جايز نيست و موجب ضمان قيمت آن مى گردد.

214. آيا مى توانم غسل واجب در محل كار بنمايم با آنكه امكان غسل تا آخر وقت در خارج محل كار نيست؟

اگر غسل در محل كار برخلاف مقررات باشد، غسل كردن

ص:56

جايز نيست و مى توانيد در آخر وقت با تيمم بدل از غسل نماز بخوانيد.

ص:57

224. در برخى مواردِ مرثيه خوانى و يا مداحى زنان در مجالس زنانه، صداى آنان به گوش مردان مى رسد؛ آيا اين عمل جايز است؟

اگر صداى آنان موجب لذت بردن مردان و تحريك شهوت گردد، جايز نيست.

225. آيا نماز جماعت اول وقت مهم تر است يا ادامه عزادارى امام حسين عليه السلام؟

نماز جماعت مقدم است؛ همان گونه كه امام حسين عليه السلام در روز عاشورا، هنگام ظهر، نماز را اقامه فرمودند، بايد پيروان اهل بيت عليهم السلام در همه حال سعى كنند تا آن جا كه ممكن است، نماز را اول وقت و به جماعت بخوانند.

226. استفاده از آلات لهو و موسيقى، در مراسم عزادارى، چه حكمى دارد؟

استفاده از آلات مذكور جايز نيست و تفاوتى بين مراسم عزادارى و جشن وجود ندارد.

227. استفاده از زنجيرهايى كه داراى تيغ هستند، چه حكمى دارد؟

اگر استفاده از زنجيرهاى مزبور، باعث ضرر بدنى قابل توجهى گردد، جايز نيست.

228. اگر روضه بى اساسى خوانده شود ما چه وظيفه اى داريم؟

در هر موردى دروغى از ذاكرين بشنويد بر حسب وظيفه شرعى بايد به عنوان نهى از منكر به خود گوينده تذكر دهيد.

ص:60

بايد جبران نمايد، اما اگر پدر نفقه فرزند را نداد، گناه كرده ولى ضمان شرعى ندارد.

234. ازدواج با كفار، در چه صورتى جايز است؟

ازدواج زن مسلمان با مرد كافر - اهل كتاب و غير اهل كتاب - و ازدواج مرد مسلمان با زن كافر غير اهل كتاب، حرام و باطل است؛ بلى، مرد مسلمان مى تواند با كافر اهل كتاب - يهودى، مسيحى و زرتشتى - ازدواج موقت نمايد، بلكه ازدواج دائم نيز جايز است اگر چه خلاف احتياط است.

235. آيا خانم ها مى توانند بدون اجازه شوهر در آمد خود را خرج كنند؟

در آمد مشروع زن مربوط به خود اوست و در خرج كردن آن، نياز به اذن شوهر ندارد؛ البته بهتر است خانم ها نسبت به مخارج خود با شوهر هماهنگى داشته باشند تا موجب كدورت در زندگى نشود.

236. فرموده اند كه اگر مردى با زنى ازدواج كند، ربيبه (دختر آن زن از شوهر قبلى) به او محرم مى شود، آيا اين دختر بر پدر اين مرد هم محرم است يا خير؟

ربيبه بر پدر و فرزندان آن مرد محرم نيست.

237. آيا مى توان با دو خواهر ازدواج موقت كرد؟

جمع بين دو خواهر در ازدواج دائم يا موقت جايز نيست.

اگر يكى از عيوبى كه موجب فسخ مى شود و در توضيح المسائل ذكر شده است، در زن يا مرد موجود باشد، طرف مقابل حق فسخ دارد و نيز اگر عقد را مشروط يا مبنى بر وجود وصفى در عروس يا داماد جارى ساخته باشند و خلاف آن ثابت شود، براى طرف مقابل حق فسخ وجود دارد.

239. چه تفاوتى بين طلاق و فسخ است؟

الف - در طلاق، اختيار طلاق با مرد است؛ اما فسخ عقد از طرف زوجه هم ممكن است.

ب - پس از طلاق، در صورتى كه نزديكى صورت نگرفته باشد، نصف مهريه بر عهده مرد است؛ اما در مورد فسخ بدون نزديكى، چيزى بر عهده شوهر نيست، مگر در مورد عنن، كه نصف مهر المسمى را مرد بايد بپردازد.

ج - طلاق، نياز به خواندن صيغه مخصوص و شرايط خاص، از قبيل حضور دو شاهد عادل و... دارد؛ به خلاف فسخ كه اين شرايط در آن معتبر نيست و با هر عبارتى كه اين معنى را برساند، محقق مى شود.

د - در طلاق، اگر رجعى باشد حق رجوع وجود دارد؛ اما در فسخ، حق رجوع نيست.

240. حق فسخ تا چه زمانى ادامه دارد؟

حق فسخ، فورى است؛ به اين معنى كه با اطلاع زوج يا زوجه از وجود عيب در طرف مقابل و اطلاع از حق فسخ، در صورتى كه صاحب حق مايل به فسخ باشد، بايد بلافاصله عقد را فسخ نمايد و در صورت تعلّل يا رضايت به وضع موجود، حق فسخ او از بين مى رود.

ص:63

در طلاق باين اشكال ندارد، اما در طلاق رجعى عقد صحيح نيست، ودر صورت لمس يا نزديكى رجوع محسوب مى شود.

مال ديگرى شريك نمى باشند.

249. آيا اطاعت از پدر و مادر شوهر، بر عروس واجب است؟

اطاعت از آنها براى عروس واجب نيست؛ ولى مناسب است بگونه اى رفتار شود كه موجبات بى احترامى به آنها و اختلاف فراهم نگردد.

250. آيا زن و شوهر مى توانند براى تحريك جنسى، با هم فيلم مستهجن ببينند؟

مشاهده اين گونه فيلم ها براى همه حرام است.

251. در صورتى كه شخص با دست يا بدن همسر ملاعبه كند و بدون دخول، منى از او خارج شود، آيا استمناء محسوب مى شود؟

خارج شدن منى بصورت مذكور درسؤال، حرام نيست.

متوقف بر نگاه يا لمس مريض است، به مقدار ضرورت مى تواند نگاه يا لمس كند و در صورتى كه لمس با دستكش يا از روى حايل ديگرى كافى باشد، لمس مستقيم جايز نيست.

255. آيا نگاه كردن نامحرم به روى پا تا مچ كه در نماز، الزامى براى پوشاندن آن نيست، حرام است؟

بلى، نگاه مرد به روى پاى نامحرم، حرام است و در حال نماز هم اگر خانمى بداند كه در معرض ديد نامحرم است، بايد روى پا تا مچ را بپوشاند.

256. با توجّه به اين كه كلاس هاى دانشجويان دختر و پسر با هم برگزار مى شود، طبعاً ناخودآگاه چشم آدم به دختران نامحرم مى افتد، حكم آن چيست؟

نگاه غير عمدى و بدون قصد لذت اشكال ندارد.

257. آيا نگاه كردن به عكس هاى زنان و مردان غير مسلمان كه در كتاب هاى درسى به صورت نيمه عريان وجود دارد، جايز است؟

اگر با قصد لذت نباشد و مفسده اى هم به دنبال نداشته باشد، اشكال ندارد.

258. آيا نگاه كردن به دست و صورت و موهاى زنان كفار جايز است؟

در صورتى كه قصد لذت و خوف از وقوع در حرام نباشد، نگاه به دست و صورت و جاهايى از بدنشان كه عادت در نپوشاندن آن دارند، اشكال ندارد.

259. نگاه به نامزدم كه بعداً قصد ازدواج با او را دارم، چه صورت دارد؟

ص:67

تا صيغه عقد دائم يا موقّت خوانده نشده، نامزد با نامحرمان ديگر تفاوتى ندارد، و نگاه به او با قصد لذت و شهوت، جايز نيست.

همراه با عموها ارث مى بريم؟

اگر پدر شما قبل از پدربزرگ فوت شده است، سهمى از ارث پدربزرگ به شما نمى رسد.

264. آيا وصى مى تواند به جهت گرفتارى و مشكلات، امر وصايت را به ديگرى واگذار نمايد؟

وصى مى تواند به شخص ديگرى براى انجام امور وصيت، وكالت بدهد؛ اما انتقال مسئوليت وصايت به ديگرى صحيح نيست.

نيز اگر مصالحه بر ديه شود، همه ورثه حتى زوجين (با آنكه حق قصاص ندارند) ارث مى برند. قابل ذكر است كه ديه در حكم مال مقتول است، و بايد بدهيها و وصاياى نافذه ميت از آن اخراج شود.

نقاط ضعفى را كه مربوط به حوزه فعاليت او است، بيان نمايند، اشكال ندارد؛ اما توهين، تحقير، مذمت و تهمت نسبت به مؤمن، حرام است.

275. آيا ترقه هايى كه در چهارشنبه سورى زده مى شود، اشكال دارد؟

ترساندن و ايجاد مزاحمت و آزار مؤمنين به هر صورت حرام است.

276. چنانچه كسى به ناچار در محيطى باشد كه نوار مبتذل پخش مى شود، تكليفش چيست؟

بايد توجّه داشت كه استماع و گوش دادن به موسيقى حرام است، ولى به گوش رسيدن حرام نيست. بنابراين، در صورت اضطرار، توقف در آن محيط مانعى ندارد و به موسيقى گوش نكند؛ هر چند به گوش او برسد.

277. كمك به خودكشى بيماران لاعلاج كه درد شديد دارند، چه صورت دارد؟

خودكشى و كمك به آن، در هر صورت، حرام است و ناراحتى و درد شديد، مجوز خودكشى نيست.

278. موهاى صورتم كم رشد و تُنُك است و زيبا نيست. آيا مى توانم صورتم را تيغ بزنم تا موهاى آن رشد بيشترى پيدا كند؟

اگر صدق ريش كند، تراشيدن آن جايز نيست؛ البته لازم نيست كه موهاى صورت خود را بلند بگذاريد تابه خاطر تنك بودن، به زيبايى شما لطمه بخورد؛ بلكه اگر با ماشينى اصلاح كنيدكه مقدار باقيمانده، صدق ريش كند، كافى است.

ص:72

279. اگر كسى بگويد فلان كار را انجام بده، گناهش به گردن من، آيا براى انجام دهنده گناه نمى نويسند؟

كسى كه عمل خلاف را مرتكب شده گناهكار است و ديگرى نيز به جهت امر يا تشويق به آن، معصيت كرده است.

280. اگر زنى شوهر دار مرتكب خلاف شرعى گرديد و سپس پشيمان شد، و توبه كرد، آيا لازم است به شوهر بگويد، و رضايت او را جلب كند؟

بر او واجب است كه از اين عمل شنيع توبه كند، و از گفتن آن به ديگران حتى شوهر جداً اجتناب نمايد.

281. خال كوبى براى خانم ها چه صورت دارد؟

اگر ضرر مهم و مورد توجه نداشته باشد، اشكال ندارد، و لكن زينت محسوب مى شود و بايد از نامحرم بپوشاند.

282. سقط جنين نامشروع، چه حكمى دارد؟

جايز نيست.

283. اخيراً افرادى به عناوين مختلف ادعاى ارتباط با معصومين عليهم السلام خصوصاً حضرت ولى عصر عجّل الله تعالى فرجه را مى نمايند وبعضى مدعى پيام هايى براى مردم ازناحيه آن حضرت هستند؛ پذيرش اين ادعا وترويج ايشان چه صورت دارد؟

بر حسب بعضى از روايات، نسبت به چنين ادعايى مأمور به تكذيب هستيم و مؤمنين بايد از پذيرش و ترويج آن اجتناب نمايند.

284. آيا صدقات مستحبى و كفارات را مى توان به سادات داد؟

دادن صدقات مستحبى به سادات جايز است، اما كفاره غير

ص:73

سيد را به سيد ندهند.

285. آيا در موقع شنيدن نام مبارك امام زمان عليه السلام با لفظ (قائم)، ايستادن واجب است؟

ايستادن، مستحب است و در روايتى آمده است كه حضرت رضا عليه السلام وقتى نام مبارك امام زمان عليه السلام را شنيدند، ايستادند و به عنوان احترام، دست بر سر گذاشتند.

286. آيا از پولى كه به تدريج به عنوان صدقه در خانه كنار مى گذاريم، مى توانيم به عنوان قرض برداريم؟

پول مذكور تا وقتى به فقير داده نشده، ملك مالك است و مى تواند در آن تصرف كند.

287. تكرار بعضى از فرازهاى دعا، چه صورت دارد؟

سعى كنيد دعاهايى را كه از معصومين عليهم السلام رسيده است، به همان نحوى كه نقل شده، بخوانيد.

ص:74

ومستحب است حداقل پنجاه آيه تلاوت شود.

293. آيا قرآنى را كه فرسوده شده و قابل استفاده نيست، مى توانيم دفن كنيم يا بسوزانيم؟

سوزاندن آن حرام است؛ ولى مى توانيد در محل پاكى كه در معرض هتك نباشد، دفن كنيد.

ص:76

298. در فريضه امر به معروف و نهى از منكر، آيا يك بار تذكر دادن كافى است يا بايد چندين بار تكرار كند؟

اگر در تكرار تذكّر، احتمال اثر مى دهد، بايد تكرار كند.

299. اگر پدر و مادر انسان، مرتكب گناه شوند، آيا نهى از منكر آنان بى احترامى محسوب نمى شود؟

خير، نهى از منكر آنان. با فراهم بودن شرايط آن - بر فرزند واجب است؛ البته سعى كند اين كار را با سخن نرم و اخلاق نيك، انجام دهد و اين امر، بى احترامى به آنان محسوب نمى شود و اگر تأثير نكرد، وظيفه ديگرى ندارد.

300. در زمان حكومت اسلامى، اگر نيروى انتظامى در برخورد با مفاسد اجتماعى از خود جديت نشان ندهد، وظيفه مردم چيست؟

اين واجب با وجود شرائط از كسى ساقط نمى شود، مگر آنكه ديگران به اين فريضه عمل نمايند.

والحمدلله رب العالمين

ص:78